|
Nakon sastanka vladajuće koalicije u Banjoj Luci
Milorad Dodik je najavio novog predsjednika Narodne skupštine RS-a –
Nenada Stevandića. Uoči konstituirajuće sjednice Skupštine Stevandić
na RTRS-u poručio kako “Republika Srpska danas pokazuje svoju
državnost i nacionalnu zrelost“, naglašavajući kako je to volja
srpskog naroda.
Na volju naroda, odnosno kako su radili u ime
srpskog naroda u svojim odbranama u Haškom tribunalu su se pozivali
i Radovan Karadžić i Ratko Mladić, kao i prvi predsjednik Narodne
skupštine RS-a – još jedan presuđeni ratni zločinac, Momčilo
Krajišnik. Sudeći po dokumentaciji UN-ovog suda u Haagu Stevandić će
biti dostojan nasljednik Momčila Krajišnika.
Naoružavanje Srba 1991.
U presudi Momčilu Krajišniku, predsjedniku
Skupštine Srpske Republike (kasnije Republike Srpske) utvrđeno je da
je u proljeće 1991. godine SDS, u saradnji s jugoslovenskim
vlastima, počeo da naoružava i mobiliše srpsko stanovništvo u mnogim
opštinama širom Bosne i Hercegovine. Oficiri JNA i MUP-a pomagali su
članovima SDS-a u nabavci i raspodjeli oružja.
Zaštićeni svjedok 636 ispričao je u sudnici kako
ga je u martu 1991. angažirao SDS nakon čega se priključio grupi u
kojoj je bilo 60 do 80 ljudi čiji je zadatak bio prihvat,
obezbjeđenje i podjela oružja JNA koje je dolazilo iz Hrvatske.
Oružje je dovoženo kamionima, u pratnji pripadnika Stanice javne
bezbjednosti (SJB) Drvar, i pohranjivano u staroj zgradi škole u
Kamenici. Članovi te grupe čuvali su oružje 24 sata dnevno.
Nenad Stevandić, član Kriznog štaba ARK-a,
nadgledao je podjelu oružja iz Kamenice. U avgustu 1991. Stevandić
je pozvao Radovana Karadžića da lično vidi kako se odvija podjela
oružja i Karadžić je posjetio Drvar i obišao školu u Kamenici.
U presudi Mići Stanišiću (ratni ministar MUP-a
RS-a) i Stojanu Župljaninu, načelnik Centra javne bezbjednosti Banja
Luka od 1991. do 1994. kada je unaprijeđen u savjetnika predsjednika
(Karadžića) za pitanja bezbjednosti, Vijeće je utvrdilo da su srpske
snage u periodu od 3. aprila 1992. do decembra 1992. godine u
opštini Banja Luka počinile krivična djela za koja su se teretili u
tačkama optužnice (progon kao zločin protiv čovječnosti, putem
činjenja sljedećih djela: lišavanje života, mučenja, okrutno
postupanje ili nehumana djela u zatočeničkim objektima, protivpravna
zatočenja u zgradi CSB-a u Banjoj Luci i u logoru Manjača, stvaranje
i održavanje nehumanih uslova života u navedenim zatočeničkim
objektima, prisilno premještanje i deportacije, prisvajanje ili
pljačkanje imovine u zatočeničkim objektima i za vrijeme deportacije
i prisilnog premještanja).
Pretresno vijeće je utvrdilo da su srpske
opštinske vlasti u Banjoj Luci formirale Krizni štab, koji je
provodio zahtjeve SOS-a. Zahtjevi SOS-a bili su istovjetni
zahtjevima rukovodstva SDS-a na Palama, među kojima su bili učesnici
u UZP-u Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik i Radovan Karadžić.
Utvrđeno je da su učesnici u tom UZP-u bili i čelni članovi Kriznog
štaba ARK-a i istaknuti članovi SDS-a Vojislav Kuprešanin, Radoslav
Brđanin i političar iz ARK-a Predrag Radić.
Sveobuhvatni strateški plan
Pretresno vijeće (Brđanin) je utvrdilo da su među
izvršiocima navedenih djela u Banjoj Luci bili: pripadnici 1.
krajiškog korpusa VRS pod komandom Božidara Popovića i pripadnici
vojne policije 1. krajiškog korpusa, lokalni Krizni štab, Krizni
štab ARK-a, SOS i pripadnici snaga milicije, uključujući pripadnike
banjalučkog Specijalnog odreda milicije, CSB-a Banja Luka, SNB-a,
kao i pripadnike milicije iz Prijedora, Sanskog Mosta, Ključa i
drugih opština ARK-a.
Prema presudi Radoslavu Brđaninu (predsjednik
ARK-a) krivična djela počinjena u Bosanskoj krajini od aprila 1992.
do kraja decembra 1992. izvršena su kao direktna posljedica
sveobuhvatnog Strateškog plana. Etničko čišćenje nije bilo popratni
proizvod kažnjivih aktivnosti, nego je, naprotiv, bilo pravi cilj i
stoga nerazdvojiv dio Strateškog plana. Isključiva namjera uvođenja
uslova života nametnutih nesrpskom stanovništvu Bosanske krajine i
vojnih operacija protiv gradova i sela koji nisu bili vojni ciljevi
bila je da se ti ljudi otjeraju.
U proljeće 1992. na cijeloj teritoriji Bosanske
krajine osnovani su logori i drugi zatočenički objekti u kasarnama i
vojnim kompleksima, fabrikama, školama, sportskim objektima,
policijskim stanicama i drugim javnim zgradama. Te logore i
zatočeničke objekte uspostavljale su i kontrolisale vojska bosanskih
Srba, civilne vlasti ili policija bosanskih Srba. Civili nesrbi
masovno su hapšeni i zatočavani u tim logorima i zatočeničkim
objektima.
Velik broj ljudi držan je u zatočeničkim centrima
u užasnim uslovima. Budući da je namjera bila trajno ukloniti te
ljude s teritorija Srpske Republike BiH, mnogima su razoreni domovi
kako se oni nikada ne bi vratili. Domovi bosanskih Muslimana koji
nisu razoreni dodijeljeni su srpskim izbjeglicama iz Hrvatske i s
drugih područja. Kampanja hotimičnog razaranja vjerskih i kulturnih
ustanova bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata bila je samo jedan
od elemenata šireg napada. Međutim, konačni cilj bilo je uklanjanje
stanovništva i uništenje njihovih domova.
Čišćenje Bosanske krajine
Dokazi, kako haško Vijeće zaključuje, otkrivaju
dosljednu, koherentnu i kažnjivu strategiju čišćenja Bosanske
krajine od drugih etničkih grupa koju su provodili SDS i snage
bosanskih Srba. O djelovanju SOS-a i Nenada Stevandića u presudi
Brđaninu stoji: “S obzirom na to da se priroda zahtjeva SOS-a
podudara s uputstvima koja je SDS u Banjoj Luci dobio od SDS-a na
Palama, da ni vojska niti policija nisu pokušale ukloniti barikade
ni uhapsiti pripadnike SOS-a, da je čovjek na čelu SOS-a (Nenad
Stevandić) bio i član SDS-a koji je bio u neposrednoj vezi s
Radovanom Karadžićem, te da su zahtjevi SOS-a doista bili spremno
provedeni, Pretresno vijeće se van razumne sumnje uvjerilo da je
organizovanjem i akcijama SOS-a upravljao SDS kao jednim od
sredstava provođenja Strateškog plana. (Među dokazima se navode
presretnuti telefonski razgovori između Radovana Karadžića i Nenada
Stevandića u periodu od 31. avgusta 1991. do 11. januara 1992, kao i
svjedočenje Milorada Dodika…)
Premda su neke paravojne grupe bile povezane s
opozicionim strankama u Srbiji, SOS je bio usko povezan sa SDS-om i
Kriznim štabom ARK-a, koji je koristio SOS kao operativno sredstvo
koje je doprinijelo provođenju Strateškog plana. Nenad Stevandić i
Slobodan Dubočanin, prvi šef, a drugi pripadnik SOS-a, bili su
članovi Kriznog štaba ARK-a. Pored toga, drugi članovi Kriznog štaba
ARK-a, među kojima je bio i optuženi, imali su kontakte s paravojnim
organizacijama čak i prije nego što je osnovan Krizni štab ARK-a.
U jednom proglasu objavljenom u medijima, SOS je
predstavljen kao “grupa srpskih rodoljuba, pripadnika JNA,
rezervista, dobrovoljaca i građana Banja Luke” koja se odlučila na
akciju “zbog lažnog mirotvorstva Stranke demokratske akcije i
Hrvatske demokratske zajednice, opozicionih stranaka koji organizuju
orgije nad sjećanjima poginulih Banjalučana i Krajišnika”.
Pretresno vijeće se uvjerilo i da je Krizni štab
ARK-a vršio veliki uticaj na SOS: “… Krizni štab ARK-a je imao
znatan uticaj na SOS, jednu od paravojnih grupa koje su djelovale u
ARK-u i bile odgovorne za stvaranje atmosfere straha i terora među
nesrpskim stanovnicima Bosanske krajine putem vršenja zločina nad
bosanskim Muslimanima i bosanskim Hrvatima koji su obuhvatali
ubistvo, silovanje, pljačkanje i razaranje imovine, uključujući i
vjerske objekte. Krizni štab ARK-a je koristio SOS kao operativno
oruđe koje je doprinijelo provođenju Strateškog plana.”
Na scenu stupa SOS
Žalbeno vijeće u predmetu Brđanin zaključilo je:
“Brđanin nije iznio nikakve argumente kojima bi pokazao da SOS nije
bio u uskoj vezi sa SDS-om. (…) Pretresno vijeće je utvrdilo da je
Krizni štab ARK-a imao veliki uticaj na SOS, a indirektno i uticaj
na paravojne grupe koje su učestvovale u borbenim dejstvima zajedno
sa 1. krajiškim korpusom. Iz tih razloga Žalbeno vijeće zaključuje
da Brđanin nije dokazao da nijedan razuman presuditelj o činjenicama
ne bi mogao utvrditi da je Krizni štab ARK-a imao veliki uticaj na
SOS.
Dio intervjua na koji upućuje Pretresno vijeće, u
kojem Brđanin izjavljuje da, ’ukoliko pojedini ljudi u banjalučkim
preduzećima, od kojih je zatraženo da se povuku to ne učine u roku
od tri dana, na scenu će stupiti pripadnici SOS-a’, jasno pokazuje
da je Brđanin znao da SOS podržava njegovu inicijativu i da je
spreman da otpuštanja provede silom. Na osnovu toga bi se razumno
moglo zaključiti da se ta podrška SOS-a nastavila i nakon 5. maja
1992. kada je Krizni štab ARK-a zvanično počeo da funkcioniše sa
Brđaninom kao predsjednikom, te sa Nenadom Stevandićem, vođom SOS-a,
i Slobodanom Dubočaninom, članom SOS-a, kao članovima Kriznog štaba
ARK-a.”
U presudi Žalbenog vijeća se dalje navodi:
“Pretresno vijeće je takođe utvrdilo da je SOS, kao i druge
paravojne grupe koje su djelovale u ARK-u, bio pod komandom i
kontrolom VRS-a “od početka juna 1992. pa nadalje”…
U presudi Mići Stanišiću i Stojanu Župljaninu
navodi se da je SDS 1991. i 1992. godine, u vrijeme kad je držao
kompletnu vlast u Banjoj Luci, objavljivao u medijima da Hrvati i
Muslimani predstavljaju značajnu prijetnju srpskom narodu. Godine
1997. postotak i Muslimana i Hrvata u Banja Luci se smanjio na oko
dva posto. Približno 20.900 Muslimana i 19.000 Hrvata koji su 1991.
živjeli u opštini Banja Luka su do 1997. raseljeni.
Drugog aprila 1992. godine, obavještajna grupa
poznata pod nazivom “grupa Miloš” u svojoj depeši navodi da SOS,
oružana formacija SDS-a, namjerava da 3. aprila 1992. blokira sve
puteve prema Banjoj Luci kako bi pojedine članove Vlade ARK prisilio
da podnesu ostavke i izvršio pritisak na JNA da izvrši kadrovske
promjene u Banjalučkom korpusu s ciljem da se on stavi u funkciju
SDS-a. U tom izvještaju se upozorava da bi aktivnosti SOS-a mogle
pogoršati već postojeće podjele na nacionalnoj osnovi.
Kriminalci, siledžije…
Istoga dana, Milorad Sajić, komandant TO-a opštine
Banja Luka i sekretar Sekretarijata za narodnu odbranu ARK-a, na
sastanku održanom u zgradi opštine obavijestio je Kesića, Bogdana
Subotića, Topića, Vesića i Bulića iz CSB-a Banja Luka da sljedećeg
dana namjerava “blokirati” grad Banju Luku i da je general Momir
Talić upoznat s tim planom. Sastanku je prisustvovao i jedan čovjek
koji se prezivao Stevandić, koji je opisan kao jedan od vođa Crvenih
beretki/SOS-a.
Predrag Radić je bio predsjednik Skupštine opštine
Banja Luka, a o njemu se govorilo i kao o gradonačelniku Banje Luke.
On je bio član SDS-a, a postao je i član Kriznog štaba Banje Luke i
Ratnog štaba ARK po njihovom osnivanju u aprilu, odnosno u maju
1992. godine. Predrag Radulović je bio inspektor zadužen za
obavještajne poslove u SNB-u Banja Luka, a Goran Šajinović je bio
službenik SNB-a. Sva trojica tih svjedoka svjedočila su da su SOS
uglavnom sačinjavali lokalni kriminalci ili siledžije i da je on
brojao oko 200 pripadnika. Ta ocjena se podudarala s ocjenom koju je
dao Zdravko Tolimir, načelnik organa bezbjednosti VRS-a.
Po izjavi Predraga Radulovića i svjedoka ST183,
među vođama SOS-a bili su Slobodan Dubočanin, Nenad Stevandić,
Ljuban Ećim i Zdravko Samardžija. Ećim i Samardžija bili su aktivni
članovi SNB-a u Banjoj Luci. Štab te grupe nalazio se u vojnoj
kasarni Mali logor u Banjoj Luci do otprilike 5. aprila 1992.
godine.
U ranim jutarnjim satima 3. aprila 1992. godine,
naoružani pripadnici SOS-a podigli su barikade i blokirali grad
Banju Luku. Prema Radulovićevim riječima, milicija nije pružila
otpor i nijedan pripadnik SOS-a nije uhapšen. Blokada je trajala
jedan dan. Pripadnici SOS-a su opkolili zgradu Opštine, podigli
kontrolne punktove i dali izjavu za štampu u kojoj su pozvali
predsjednika Opštine da uspostavi krizni štab u svrhu ostvarivanja
više ciljeva.
Ti ciljevi su uključivali neodložno usvajanje
Zakona o unutrašnjim poslovima srpskog naroda u BiH, promjenu
latiničnih javnih natpisa u ćirilične, pojačanje sastava Banjalučkog
korpusa i otpuštanje vojnih oficira i rukovodilaca javnih ustanova
koji su glasali “protiv Jugoslavije” na referendumu za nezavisnost
koji je održan u BiH. Tražili su i otpuštanje radnika Privredne
banke i Jugobanke u Banjoj Luci “radi sprečavanja monetarnog udara”,
rukovodilaca u Pošti Banje Luke “koji su glasali protiv Jugoslavije”
i svih zaposlenih, uključujući one u sudstvu, koji su pokazali da su
“rušitelji Jugoslavije i neprijatelji srpskog naroda”.
Ispunjavanje zahtjeva
Radulović je u svom svjedočenju naveo da je
informisan da je SOS bio u bliskim odnosima s “ljudima iz SDS-a”.
Najzad, Predrag Radić je izjavio da su se zahtjevi SOS-a podudarali
s uputstvima koje mu je izdalo rukovodstvo SDS-a na Palama,
konkretno, Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik i Radovan Karadžić.
U presudi se navodi i da dokazi pokazuju da je SOS
bio povezan i sa članovima CSB-a Banja Luka i SNB-a. Radulović je
svjedočio da je Nedeljko Kesić, načelnik SNB-a Banja Luka,
svakodnevno bio u kontaktu s SOS-om. Pripadnici SOS-a imali su
neograničen pristup Kesićevoj kancelariji, u kojoj je on držao
uokvirene slike pripadnika te paravojne grupe.
Kada je u 03:00 sata, 3. aprila 1992. godine,
dežurni operativni službenik SJB-a/CSB-a obavijestio načelnika SJB-a
Vladimira Tutuša da naoružana grupa ljudi zauzima vitalne objekte u
gradu, Tutuš je o tome odmah obavijestio predsjednika opštine
Predraga Radića, no ni vojska ni milicija nisu ništa preduzele
protiv blokade koju je izvršio SOS. Naprotiv, predstavnici vojske i
bezbjednosnog aparata počeli su pregovore sa SOS-om kako bi se
situacija “normalizovala”.
Opštinski organi vlasti prihvatili su zahtjeve
SOS-a, među kojima je bio i formiranje Kriznog štaba u koji su,
pored ostalih, imenovani Predrag Radić, Stojan Župljanin ispred
CSB-a Banja Luka i Vladimir Tutuš ispred SJB-a. Predstavnici TO-a
bili su Milorad Sajić, Miloš Kesić i Miroslav Vesić, a predstavnici
Banjalučkog korpusa bili su pukovnik Boško Kelečević i Bogdan
Subotić. Predstavnik SDS-a bio je Radoslav Vukić, predsjednik
banjalučkog ogranka SDS-a. Predstavnik ARK-a bio je Radoslav
Brđanin. Predstavnici SOS-a bili su Nenad Stevandić, Ilija
Milinković, Slobodan Popović, Aleksandar Tolimir i Ranko Dubočanin.
Nakon što je osnovan Krizni štab redovnim
opštinskim tijelima oduzeta su sva ovlaštenja i prihvaćeni su svi
zahtjevi SOS-a: proglasili su Zakon o unutrašnjim poslovima Srpske
Republike BiH i donešena je odluka da svi zaposlenici CSB-a moraju
potpisati izjavu o lojalnosti MUP-u RS-a da bi zadržali posao, te da
će oni koji su lojalni Skupštini srpskog naroda u BiH i Jugoslaviji
biti imenovani na ključne položaje. Od Generalštaba JNA zatraženo je
pojačanje za Banjalučki korpus i preporučeno da se smjene
prekomanduju svi oficiri koji nisu glasali “za Jugoslaviju” nakon
čega su otpušteni oficiri Banjalučkog korpusa koji nisu bili Srbi.
Krizni štab je takođe odlučio da direktori Privredne banke i
Jugobanke muslimanske nacionalnosti budu otpušteni do 6. aprila
1992. godine i da se do 10. aprila 1992. godine “smjene u pošti svi
oni (…) kadrovi koji su glasali protiv Jugoslavije”.
Crveni kombi
Nakon podizanja barikada 3. aprila 1992. godine,
SOS je počeo napade na nesrbe i njihovu imovinu, dižući im u vazduh
kuće i poslovne objekte dva do tri puta sedmično, uglavnom noću.
Muslimani, Hrvati, ali i Srbi čiji su se stavovi razlikovali od
stavova SOS-a, plašili su se SOS-a. Banja Luku je napuštalo sve više
nesrba. Svjedok ST223 je u svom svjedočenju rekao da srpska milicija
nije intervenisala da spriječi nasilje, naprotiv…
Od aprila 1992. pa do kraja te godine, grupa od
desetak ljudi vozila se Banjom Lukom u crvenom kombiju koji se
povezuje s SOS-om i Stevandićem. Ta grupa – koja se prema riječima
svjedoka ST223 sastojala od milicionera odjevenih u plave maskirne
uniforme – vršila je pretrese, tukla, šikanirala i hapsila nesrbe i
krala im imovinu. Među njihovim žrtvama bili su ugledni građani
muslimanske nacionalnosti i članovi SDA, kao i Srbi koji su bili
“protiv” takvih njihovih aktivnosti. U Banjoj Luci crveni kombi je
bio sinonim za strah. Svjedok ST223 je u svom svjedočenju izjavio da
su ljudi iz crvenog kombija ulazili u kuće, palicama za bejzbol
lomili sve u kućama i pitali: “Šta čekate? Što ne idete? Zašto se ne
selite?”
Na osnovu činjenica utvrđenih u više haških
presuda jasno je da je uloga Nenada Stevandića u preuzimanju Banja
Luke, etničkom čišćenju i progonu Muslimana i Hrvata uz stravične
zločine, bila puno ozbiljnija i da je on, direktno povezan s
Karadžićem, provodio planove i ciljeve Strateškog plana osmišljenog
na Palama.
I pored brojnih haških dokaza Tužiteljstvo BiH
nikada nije otvorilo istragu o onome što je radio Nenad Stevandić
tokom rata. A sve to što je radio očito ga je preporučilo Miloradiku
za novog predsjednika Narodne Skupštine RS-a koji treba završiti ono
što je započeo Momčilo Krajišnik. Koji je zbog toga presuđen u
Haagu. Stevandić nije presuđen i to je, valjda, demokracija koju
Zapad nameće Bosni i Hercegovini.
Dženana Karup Druško (Slobodna Bosna, foto:
radiosarajevo.ba)
|
