4. Vreme drame

Let iznad Kosovskog pozorišta: antologija nove kosovske drame, priredio Jeton Neziraj, preveli, Škeljzen Malići, Fadilj Bajraj, Qerim Ondozi, Beograd, LINKS, 2015.

Metaklinika

Objavljivanjem ove antologije, ovdašnja kulturna javnost dobila je celovitiju predstavu o situaciji, ne samo na književnoj, već i na pozorišnoj sceni Kosova. Moglo bi se reći da je pored pesničkog života, u Prištini najrazvijeniji život teatra. Bilo da je reč o drami u okviru Narodnog pozorišta, ili o alternativnim scenama, poput one u Qendri Multimedia, Dodoni ili Oda teatru. No, ono što je najvažnije jeste činjenica da je domaćem dramskom tekstu posvećena puna pažnja, za razliku od pozorišne produkciji u Srbiji, a naročito u Beogradu. Odnosno, beogradska pozorišta imaju sluha za savremenu dramsku produkciju, ali isključivo ako dolazi iz regiona. U tom smislu, ova bi antologija savremene kosovske drame mogla biti dobar primer negovanja domaćeg dramskog teksta, jer se tek u savremenoj kritičkoj produkciji pokreću aktuelna pitanja jedne kulture u određenom političkom kontekstu. Ukoliko toga nema, reč je o mrtvom pozorištu koje ne govori nikome ništa, osim što prazni budžet za kulturu i omogućava bazični posao nacionalnog teatra.

Let iznad kosovskog pozorišta donosi pet savremenih dramskih tekstova, koji tematski obuhvataju period od NATO bombardovanja i rata na Kosovu, do proglašenja nezavisnosti Kosova 2008. godine. Reč je o dramskim tekstovima četvorice autora (Iljir Đocaj, Dževdet Bajraj, Visar Kruša, Jeton Neziraj) i jedne autorke (Doruntina Baša), koju je beogradska publika imala prilike da gleda u Bitef teatru, gde je, u produkciji Hartefakta postavljena (februar 2013, u režiji Ane Tomović) njena izuzetna drama Prst. Glavna tema u Bašinoj drami je problem nestalih i žena koje su ostale u zaleđenom životu čekanja iz rata onih koji se nikad neće vratiti. Glavne junakinje su svekrva i snaha, odsutan junak je sin, odnosno muž, koji se čeka, ali ne dolazi. Život jedne dimenzije nerazrešenih porodičnih odnosa, trajnog gubitka i nerazumevanja za pravo na privatni život žene (snahe), izraženi u ovoj drami predstavljaju univerzalnu temu ovog regiona, što je beogradska publika mogla da vidi i na pozorišnoj sceni.

Hronološki i tematski situirana u vreme samog rata, drama Iljira Đocaja Podrum svedoči o traumatičnim danima rata i boravku jedne tročlane porodice, s ostalim stanarima zgrade u memljivom podrumu/skloništu, gde se iščekuje kraj ratne kataklizme, odnosno dolazak neprijateljske vojske. Unutar tog rata traje i onaj dublji, unutar porodice, koji je uslovljen nepisanim kodeksima patrijarhata, što se razvija u trouglu otac-sin-majka.

Pored lirske monodrame “Ubistvo jednog komarca” Dževdeta Bajraja i vodvilja Visara Kruše “Kafana na raskršću”, posebnu pažnju zaslužuje drama Jetona Neziraja “Let iznad kosovskog pozorišta”, koja hrabro vivisecira političke odnose unutar kosovskog društva. Tematski, drama je situirana u noći uoči proglašenja nezavisnosti Kosova, pri čemu se pokazuju sve unutrašnje turbulencije jednog društva, pitanja osvojene slobode, korupcije, kriminala i političkog nemorala. Ova drama bi se mogla igrati u bilo kom velikom centru bivše Jugoslavije, pri čemu bi, uz neznatne izmene, mogla postati anatomija upravo te političke zajednice, koja pluta u mutnoj vodi tranzicije i nerazrešenih tenzija političke svakodnevice. Ova drama je postavljena u produkciji Qendre Miltimedije, a gostovala je u beogradskom CZKD, u decembru 2012. godine.

Antologija Let iznad kosovskog pozorišta stavila je na tapet sve aktuelne teme Kosova, koje se u politici razvlače decenijama i ne dolaze do razrešenja. Precizno skenirani fenomeni savremenog privatnog i javnog života, političke turbulencije i spretno poigravanje žanrovima dramskog teksta, samo su neki od kvaliteta ove dragocene kolekcije iz savremene dramske produkcije Kosova.