19. Ex Symposion u Betonu

KPK Beton, br, 46, god. III, utorak 27. maj 2008. (Beton Br 46)

Metaklinika

Podlistak Beton je tokom prve faze rada, od 2006. do 2013. ostvario brojne međunarodne produkcije, no, možda je najzanimljivija među njima ona koja je realizovana u saradnji s redakcijom časopisa Ex Symposion iz Budimpešte. Reč je zapravo o grupi autorki i autora koji su do 1991. živeli u Vojvodini i bili vezani, urednički i autorski za glasoviti multimedijalni književni časopis Új Symposion. I dok je Új Symposion tokom sedamdesetih i osamdesetih godina bio prostor ukrštanja jugoslovenske i srednjoevropske književnosti i kulture, otvarajući prostor i za zabranjivane pisce iz Mađarske, poput Ištvana Eršija, Đerđa Konrada i Ivana Mandija, Ex Syimposion je postao nešto nalik kulturnom ostrvu bivše Jugoslavije, čuvajući preko svojih saradnika duh i kulturu jedne književnosti koja je nestala s raspadom zemlje. Tako su predstavnici mlađe vojvođanske mađarske literature iz osamdesetih (Peter Božik, Atila Balaž, Ištvan Ladanji i dr), postali most sa literaturom i vizijom kulture kakvu su promovisali tokom poslednjih godina nekadašnjeg novosadskog časopisa. Njihov odlazak u Mađarsku i osnivanje Ex Syimposiona nije mnogo zanimalo književne krugove u Srbiji, pa čak ni u Novom Sadu. Tek je slučajni susret s ovim piscima u Budimpešti, u januaru 2008, uticao da se te veze obnove i osmisli nova saradnja koja je rezultirala dvojezičnim izdanjem jednog broja Betona sa tekstovima Atile Balaža, Petera Božika, Marte Joža, Đerđa Serbhorvata i Orčika Rolanda. Za većinsku književnu scenu u Srbiji bila su to sasvim nepoznata imena, no, tekstovi koji su objavljeni u tom broju govorili su nešto sasvim drugo – videlo se da oni tematski i motivski, genima svojih lektira, dakle, po načinu pisanja u kulturološkom horizontu pripadaju jugoslovenskoj literaturi, onakvoj kakva se negovala do sredine osamdesetih, kad je nacionalistička politička paradigma uticala na brisanje ne samo “manje važnih narativa” već i života ljudi.

Ovaj broj Betona objavljen je dvojezično u Danasu, ali je istog dana objavljen i kao dodatak Danasa u subotičkom listu Magyar Szó. Bilo je to prvi put da su se književne redakcije iz Budimpešte i Beograda srele na nekom zajedničkom projektu, koji je imao za cilj ponovno upoznavanje šire publike s kulturološkim nasleđem Jugoslavije i to sa onim specifičnim delom koji se vezuje sa izuzetno razvijenu mađarsku književnost u Vojvodini, koja je svoj život nastavila u budimpeštanskom egzilu. Nakon toga su Đerđ Serbhorvat i Orčik Roland postali redovni saradnici Betona. Kasnije im se pridružila i Kristina Racz. Zahvaljujući tome, otvorena je posebna niša koja je vodila ka svakodnevnom životu i kulturi vojvođanskih Mađara, što se može naći u pojedinim tekstovima objavljenim u zborniku Antimemorandum-dum godinu dana kasnije.

Izmeštanje kulture iz jednog konteksta, što se dogodilo s gašenjem Új Symposiona u Novom Sadu i pokretanjem Ex Symposiona u Budimpešti, neminovno je dovelo do drastičnih promena kako u životima ljudi koji su kreirali te časopise, tako i u samoj časopisnoj strukturi. Brojevi budimpeštanskog časopisa postali su tematski, budući da su se odvojili od neposrednog kulturološkog okruženja i mreže saradnika koji su kreirali atmosferu oko tog časopisa. No, teme koje su lansirane, predstavljaju neizbrisiv jugoslovenski pečat koga su ti umetnici, zajedno sa svojim izbegličkim bagažom poneli sa sobom: Danilo Kiš, Niče, Rifenštal, Olovni vojnici, De bello civilli, Gubljenje tla – samo su neki od temata koji su objavljeni. Nešto od tog jugoslovenskog štimunga moguće je još uvek pronaći u ovom specijalnom izdanju Betona koji je nastao na relaciji Beograd – Budimpešta – Subotica.