|
Izgleda da je hapšenje dvadesetak ljudi iz Srbije koji su, po
riječima specijalnog tužioca za organizovani kriminal Milivoja
Katnića, na dan održavanja parlamentarnih izbora namjeravali da u
Crnoj Gori izazovu krvoproliće, bilo vrsta mišolovke u koju je upala
ne samo nacionalistička već i dio one druge, demokratske i građanske
Srbije. Naime, izuzev tek nekoliko novinara, javnih ličnosti i tri
političke partije - Demokratska stranka, Liberalno-demokartska
partija i Liga socijaldemokrata Vojvodine - svi građanski
intelektualci, slobodni mediji i autori su, baš kao i crnogorsko
političko i medijsko podzemlje, na sav glas ismijavali realnu
opasnosti koja je prijetila i koja i dalje prijeti Crnoj Gori. I to
na potpuno isti način na koji su se i protekle dvije decenije ti
isti ljudi rugali onome čemu nisu smjeli: patnji i smrti drugoga.
Atentat na Vuka Draškovića u Budvi, govorili su, nisu pokušali
Miloševićevi eskadroni smrti koji su prethodno pobili onoliko ljudi
po bivšoj Jugoslaviji, nego Draškovićeva “ljubomorna supruga”
Danica; Ivan Stambolić se danima nije vraćao kući zato što je “u
nekoj švaleraciji”, a ne zato što su ga državne ubice iz JSO otele,
strijeljale, bacile u jamu i polile krečom; Zorana Đinđića te noći
kod Hale Limes nisu jurile ubice države Srbije, već “obični
trgovački putnik”, budući zaštićeni svjedok u procesu za ubistvo
srpskog premijera Dejan Milenković Bagzi; ljude na sarajevskoj
pijaci Markale nisu pobile granate zločinačke vojske RS-a i njihovog
komandanta ratnog zločinca, već su Sarajlije gađali Bošnjaci kako
bi, naravno, napakostili nedužnim Srbima... Otkud ta morbidna
odbrana zločina i zločinaca, ta identifikacija sa atentatorima i
teroristima? Kada je i kako srušena granica između šovinista i
takozvanih pristojnih građana? Zašto, na primjer, ama baš niko od
tog “finog beogradskog sveta” nije reagovao kada je “ugledni”
beogradski Nedeljnik, u naletu nemoćnog bijesa zbog još jedne
pobjede Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića, na svom
sajtu prošle sedmice objavio nacističku svinjariju, u kojoj se
čitaocima objašnjava ko su zapravo Crnogorci.
“Crnogorac. Čovek od koga nije ostalo ništa. Olupina. Ljuštura.
Očajnik koji ne vidi dubinu svoga očajanja, otpisnik iz naroda kome
je vekovima pripadao, grešnik koga je greh satreo i izjeo mu sam
centar duhovnog orijentira. Nosilac izgubljenog nacionalnog i
duhovnog identiteta, čuvar najsvetlijeg srpskog imena na koje od
jutra do mraka svakodnevno svojim potupcima vrši najogadnije duhovno
bludničenje, slika i prilika istorijskog sunovrata jedne superiorne
duhovne ikone. Nekadašnji oreol viteštva, danas moralna karikatura.”
“Nikada se ni ona desničarska, nacionalistička, ni veliki deo
građanske Srbije neće pomiriti sa državnom nezavisnošću Crne Gore.
Tim pre što je upravo u Crnoj Gori, odnosno odlaskom Crne Gore iz
državne zajednice sa Srbijom, ključno umoren velikodržavni projekat
srpskog nacionalizma. Hrvatska je tu bila periferna, dok su srpski
nacionalisti u BiH taj cilj tek delimično ostvarili”, kaže Milivoj
Bešlin. “Nažalost, deo građanske Srbija koja ‘slavi’ Zorana Đinđića,
u Crnoj Gori danas zastupa interese kolumniste novina Zemunskog
klana, kriminalne organizacije koja je 12. marta 2003. ubila
premijera Srbije; podržava opskurne ruske marionete i ekstremne
nacionaliste; četničke vojvode; Miloševićeve i Koštuničine
ambasadore; ratne huškače iz devedesetih, koji su, iako umiveni,
ostali suštinski na svojim ranijim ideološkim pozicijama. Ti se
ljudi danas rugaju sa hapšenjem grupe koja je 16. oktobra, baš na
dan izbora, došla iz Srbije.”
DANI: Da li Vas je iznenadio upad te grupe u Crnu Goru?
BEŠLIN: Nije. Naročito imajući u vidu otvorene pretnje crnogorskom
rukovodstvu koje su dolazile iz Rusije. Podsećam vas da su na desetu
godišnjicu obnove crnogorske nezavisnosti (maj 2016.)
desničarsko-nacionalistički i rusko-kvislinški mediji i
intelektualaci u Srbiji počeli da šire narative koji su doslovno
“proricali” nestanak Mila Đukanovića, nakon čega će, naravno, sve u
Crnoj Gori opet biti - srpsko. To sam tumačio ne samo kao poziv na
fizičku likvidaciju čoveka koji je personifikacija crnogorske
državnosti nego i konačno odvraćanje Crne Gore od njenog prozapadnog
kursa. Kada se stvori takva atmosfera, izvršioce radova je lako
pronaći. Uostalom, zar to nije obrazac po kojem je dehumanizovan,
prokazan, a onda i ubijen premijer Srbije Zoran Đinđić? Matrica je
gotovo identična: ekstremno desničarski krugovi, dakle, idu na
najbrutalniju satanizaciju Crne Gore, u kojoj se zaziva čak i
fizička likvidacija njenog lidera; istovremeno, većina umerenih
građanskih krugova i nezavisnih medija sa gomilom predrasuda,
stereotipa, nipodaštavanja, prezira i kolosalnog neznanja o mogućoj
ugroženosti Đukanovića i Crne Gore govori kao o još jednoj
manipulaciji “korumpiranog autokrate”. Koliko su samo suza prolili
svi ti građanski mediji i intelektualci za Đinđićem, iako su, dok je
bio živ, baš oni o njemu pisali onako kako danas pišu o Đukanoviću.
Pogledajte arhive!
DANI: Nisu mi potrebni arhivi, veoma dobro se sjećam da su se ti
mediji, autori i urednici rugali svima koji su upozoravali na to da
je Zoran Đinđić i fizički ugrožen. Uostalom, pogledajte šta, recimo,
o upadu terorističke grupe u Crnu Goru danas piše nekadašnji urednik
Blica Veselin Simonović: to je ista matrica.
BEŠLIN: Veliki evropejci i zapadnjaci - veoma često čak i mediji u
vlasništvu zapadnih kompanija - pa i borci protiv nacionalizma,
promoteri građanskih vrednosti “gaze” balkansku paradigmu
crnogorskog društva koje nije zasnovano na etničkom nacionalizmu, na
ekskluzivitetu ideologije krvi i tla. Crna Gora je danas paradigma
pokušaja izgradnje nadnacionalne državne integrativnosti: to je
jedina balkanska država u kojoj se, u izvesnom smislu, primila
formula ustavnog patriotizma i građanske jednakosti. Jedino u Crnoj
Gori nacionalizam nije temeljna legitimacijska odrednica. Sledstveno
tome, jedino u njoj nema sistematske i državno inspirisane revizije
istorije i rehabilitacije kvislinštva i fašizma iz Drugog svetskog
rata. Od svih postjugoslovenskih država, samo se u Crnoj Gori ratnim
zločincima i kolaboracionistima ne dižu spomenici, a ako se takva
mogućnost sa neke strane i pojavi, komunalne službe ga uklone onako
kako bi se to desilo i kako se dešava u pristojnijem delu sveta.
Jedino u Crnoj Gori ni jedan zlikovac i ubica iz ratova 90-ih nije
proglašavan za heroja. Jedino je ta najmanja jugoslovenska republika
u svoje temelje, objektivno i stvarno, ugradila proslavljene
tradicije jugoslovenskog antifašizma. Što, pored ostalog, ima smisla
i zato što je Crna Gora, delom i sopstvenom krivicom, izgubljenu
državnost 1918. vratila kroz Trinaestojulski ustanak i
antifašističku borbu, što je i potvrđeno odlukama Crnogoske
antifašističke skupštine narodnog oslobođenja 1944. i 1945.
Svi navedeni principi nisu nastali sami od sebe, već su rezultat
dobro promišljene i vešto vođene politike. Dodamo li tome kurs
modernizacije, zaista brzih evropskih integracija, činjenicu da je
Crna Gora danas pred vratima NATO-a, ostaje pitanje zbog čega svi ti
građanski krugovi u Beogradu to ne prepoznaju kao vrednosti, već se
podleže predrasudama, stereotipima i kriminalizaciji Crne Gore kao
iz najboljih dana Miloševićeve i Koštuničine anticrnogorske
propagande. Pa, to je država, jedina na Balkanu, koja je bar kako se
sada čini i za neko duže vreme, dobila bitku protiv nacionalizma,
izgradivši identitet s one strane njemu imanentnih matrica. Naravno,
to ne znači da crnogorskog nacionalizma nema...
DANI: Ima ga, da Vam pomognem.
BEŠLIN: Ima, ali on, ponavljam, nije ključna politička legitimacija.
DANI: Premijer Aleksandar Vučić čestitao je pobjedu svom hrvatskom
kolegi Andreju Plankoviću, ali ne i Milu Đukanoviću, iako su odnosi
Crne Gore i Srbije idilični, “najbolji nakon SFRJ”. Otkud to?
BEŠLIN: Zvanična i nezvanična Srbija, kontrolisani i tzv. nezavisni
mediji nisu pokazivali veću zainteresovanost za predizborne prilike
u Crnoj Gori. Što je čudno, budući da se po ko zna koji put u
istoriji ne samo simbolički upravo preko Crne Gore prelamala i
sudbina Srbije.
DANI: U kojem smislu?
BEŠLIN: Da je kojim slučajem u Crnoj Gori pobedila rusofilska,
antievropska i nacionalistička opozicija, od Crne Gore bi bio
napravljen ruski nosač aviona na Mediteranu, čime bi se do
neslućenih razmera pojačali i interesovanje i pritisak na Srbiju i
Balkan. Koji ni sad nisu mali. Onaj ko ne razume geopolitičke igre
oko Balkana i pokušaje da se preko pokorenih Crne Gore, Srbije, dela
BiH i Makedonije (u slučaju da ponovo pobedi Nikola Gruevski) zabije
klin između istočnog i južnog krila NATO-a, taj ništa ne zna.
Naravno, reč je o legitimnom ruskom interesu, ali - koliko treba
mudrosti da bi političke elite ovih država, u ovakvom odnosu snaga,
sebe stavile u pozicije piona i sprovodnika tuđih interesa? Po mom
sudu, to je način da se od Balkana pravi nova Sirija.
A čestitke pobedniku? Zaista ne razumem zbog čega je izostala
Vučićeva čestitka Đukanoviću, iako je jasno da je pobeda crnogorskog
premijera daleko ubedljivija od, recimo, Plenkovićeve koju
pominjete. Demokratska partija socijalista (DPS) je na izborima
osvojila dvostruko više glasova od drugoplasiranog Demokratskog
fronta (DF). Ne bih, dakle, konfabulirao zbog čega je ta čestitka
izostala - da li je to reakcija na hapšenje terorističke grupe u
Crnoj Gori, je li to još jedan ustupak Rusiji ili...? U svakom
slučaju, veoma je dobro da su predstavnici proevropske opozicije
Srbije - Demokratska stranka, Liga socijaldemokrata Vojvodine i
Liberalno-demokratska partija te čestitke uputili.
DANI: Kako Vi tumačite rezultate izbora u Crnoj Gori? Jeste li
očekivali pobjedu DPS-a?
BEŠLIN: Jesam. Uprkos činjenici da se u Crnoj Gori 16. oktobra
vodila teška i, usuđujem se reći, neravnopravna bitka za opstanak
crnogorske države, za njen suverenitet, za očuvanje orijentacije
evroatlantskog puta u budućnosti, za karakter budućeg crnogorskog
društva... U Crnoj Gori se ovoga puta odlučivalo o tome hoće li ta
nekadašnja najmanja jugoslovenska republika nastaviti svoj
prozapadni, reformski kurs, ideju međuetničkog sklada i dalje
izgradnje nadnacionalnog državnog identiteta koji je inkluzivan
prema svim građanima bez obzira na veru i naciju ili će se, pak,
svesti na antagonizovane nacionalizme, svojevrsnu balkanizaciju,
gubitak suvereniteta, odustajanje od reformi i evroatlantskog kursa
pod dominacijom imperijalne autokratije iz Kremlja i njenih
gubernatora na terenu. Rezultat tih izbora i nesumnjiva pobeda DPS-a
na platformi prozapadnog kursa ubrzane modernizacije Crne Gore i
uključivanja u klubove najrazvijenijih država sveta (EU i NATO)
odgovor je Rusiji, koja je uložila ne mala sredstva i služila se
ogromnim pritiskom ne bi li Crnu Goru usmerila ka svojim političkim
prioritetima. I to nije ništa čudno: tako to rade velike zemlje.
Ipak, čudi kako je Moskva za sprovođenje tog svog nauma našla toliko
“dobrovoljnih izvršilaca” svojih ciljeva u samoj Crnoj Gori. Pored
onih koje sam već pomenuo, tu mislim i na Socijaldemokratsku partiju
(SDP) Ranka Krivokapića i URA Žarka Rakčevića, koji su, kao nekada
prozapadni politički subjekti, sada, očito, prešli na suprotnu
stranu, praveći na taj način brešu, tj. otvorenu mogućnost za ruski
uticaj i izazivanje nestabilnosti ne samo u Crnoj Gori nego i na
Balkanu.
DANI: Mogu li se tom savezu priključiti i stranke manjinskih naroda,
šta mislite? Šef DF-a Andrija Mandić protekle je nedjelje zamolio
reisa Islamske zajednice u Crnoj Gori Rifata Fejzića da ubijedi
Bošnjačku stranku da sa njim, Krivokapićem, Rakčevićem i ostalima
napravi novu crnogorsku Vladu i tako razvlasti vladajući DPS.
BEŠLIN: Nije li upravo nosilac titule četničkog vojvode Andrija
Mandić pre nekoliko godina pokušao da podigne spomenik Pavlu
Đurišiću, komandantu četničkih jedinica koje su u Drugom svetskom
ratu izvršile najmasovnije pokolje nad muslimanskim civilima u
Sandžaku i u Hercegovini? U arhivima su sačuvani brojni Đurišićevi
izveštaji o masakrima nad hiljadama Muslimana u kojima se hvali svom
komandantu Draži Mihailoviću. Upravo zbog masovnosti i
sistematičnosti u pokoljima Đurišićevih jedinica, zločini četnika
prema Muslimanima imaju razmere genocida. E, sad da baš najveći
poštovalac Pavla Đurišića u Crnoj Gori dobije podršku reisa, bilo bi
teško shvatljivo, čak i za balkanske prilike.
Sa druge strane, posmatrajući šta se sve na crnogorskoj političkoj
sceni događalo nakon 16. oktobra, ne mogu a da ne primetim da je ova
široka opoziciona koalicija naizgled ideološki suprotstavljenih i
veoma heterogenih političkih subjekata prihvatila pravila igre,
učestvovala na izborima; njihovi su predstavnici na terenu potpisali
zapisnike na biračkim mestima (nisu koristili institucionalne
mehanizme žalbe) i, kada im se rezultat nije svideo, rekli su - igra
ne važi. Znate, vi možete odbaciti model parlamentarne predstavničke
demokratije, negirati sva njegova pravila i procedure, ali onda se
pred društvo mora postaviti pitanje - šta je alternativa.
Predstavnička demokratija, parlamentarni sistem smišljen je kao
najmanje loš model prevazilaženja i rešavanja društvenih sukoba. Ako
ga odbacite, vraćete se u razdoblja istorije kada su se društveni
sukobi rešavali toljagama ili puškama. I to je u redu, samo onda to
morate otvoreno i da kažete. Istoričar sam 20. veka koji je,
nažalost, prepun takvih primera. Imate ETA, IRA, potom FARK u
Argentini, koji već decenijama vodi oružanu borbu protiv vlade. Ako
odbacite metode i mehanizme parlamentarne demokratije, ostaje vam,
dakle, da odete u šumu. Nema trećeg. A ako prihvatate pravila igre,
morate priznati rezultat, čak i onda kada izgubite. Što opozicioni
lideri ne žele. Umesto toga, traže smenu pobednika, pokušavajući da
Crnu Goru pretvore u repliku Enver Hodžine Albanije u 21. veku -
izolovane države mimo sveta, koju bi, poništivši rezultate
referenduma, ponovo vratili pod okrilje Srbije, i to kao njen 25.
okrug.
DANI: Uprkos Krivokapiću i Rakčeviću?
BEŠLIN: Uprkos njima, koji će, sa svojih ukupno šest mandata, u toj
koaliciji uvek biti - manjina. Naprosto, njihov stav, ma kakav on
bio, neće imati nikakvu snagu.
Sa druge strane, moram da kažem da donekle imam razumevanje i za
crnogorsku opoziciju...
DANI: Zašto?
BEŠLIN: Zato što je zaista teško voditi ravnopravnu političku borbu
sa Milom Đukanovićem, koji je, po mom sudu, verovatno jedini
državnik na nestabilnom evropskom jugoistoku. Uostalom, pogledajte
šta su istorijski dometi Đukanovićeve dvoipodecenijske vlasti!
Obnovio je crnogorsku državnost, i to mirnim putem i uz poštovanje
najviših demokratskih standarda.
”Od svih referenduma na ex-yu prostoru koji su bili demokratski, ni
jedan osim crnogorskog nije bio i liberalan, dakle, sprovođen u fer
atmosferi ravnopravne političke i medijske utakmice”, ocenio je
nedavno profesor Dejan Jović.
Moderna crnogorska nacija, koja je, iako je i ranije imala jasan
etnički potencijal, oblikovana u 20. veku, nije prošla sve
podrazumevajuće faze svog konstituisanja u drugoj Jugoslaviji. Tek
kroz višegodišnji proces obnove državnosti crnogorska nacija
doživela je potpunu emancipaciju. I to je zasluga Mila Đukanovića.
Pritom, model te nacije je, ponavljam, oblikovan više po ugledu na
zapadne postulate državnog identiteta, državljanstva i ustavnog
patriotizma, nego etnonacionalističkog ekskluzivizma,
karakterističnog za sve ostale balkanske nacije. Oprostite, ali
takvi istorijski dometi i procesi, uprkos svim ogradama, svoga
nesumnjivog nosioca moraju staviti u rang koji u Turskoj ima Kemal
Ataturk. Na tom gustom situ crnogorske istorije u poslednja dva veka
sigurno će ostati četvorica vladara iz dinastije Petrovića, Milovan
Đilas i - Milo Đukanović. U to nemojte sumnjati.
Naravno, mogu da se složim sa glasovima koji traže političke promene
i dalju demokratizaciju Crne Gore, koja još nije konsolidovana
demokratija. Ipak, kad o tome sudite, morate da pogledate istorijska
polazišta...
DANI: Koja istorijska polazišta?
BEŠLIN: Kakve su istorijske osnove crnogorske demokratije? Kada je
to u istoriji Crna Gora bila demokratskija? Najzad, morate pogledati
region, okolne zemlje. Koja je od njih toliko odmakla u
demokratizaciji u odnosu na Crnu Goru? Hoću da kažem da se u
istoriji stvari uvek moraju stavljati u vremenski i prostorni
kontekst i posmatrati longitudinalno, u široj vremenskoj i
prostornoj perspektivi. Bez toga, u analizama ostajete površni i
provincijalni.
DANI: Nakon poraza na izborima u Crnoj Gori, kako će se Moskva
ponašati prema Srbiji? Šta očekujete?
BEŠLIN: Pobeda prozapadnih snaga u Crnoj Gori u izvesnoj meri
olakšava položaj Srbije i donekle ublažava pritisak na nju. Doduše,
i medijski i ekonomski i obaveštajno i vojno Rusija je u Srbiji već
dovoljno prisutna. U tom smislu, ruski pritisak na Srbiju se
pojačava, s tim da to više nije samo “meka moć”, već i mnogo
konkretnije stvari. Za sada, Srbija ne pruža neki organizovan otpor
Moskvi, kao što to čini Crna Gora. Naprotiv, stvara se utisak da se
Beograd sve više okreće Rusiji, dok su kontrolisani mediji naglašeno
antievropski i neprijateljski prema Zapadu. Odijum prema NATO-u je
veći nego nakon bombardovanja 1999. U takvim okolnostima kao da se
sve više stvara jaz između nominalno proklamovane proevropske agende
Vlade i raspoloženja javnog mnenja koje se okreće na suprotnu
stranu. Dodate li tome i predsednika države Tomislava Nikolića i
šefa diplomatije Ivicu Dačića, koji se stavljaju u ulogu tumača i
zaštitnika ruskih interesa, jasno je da ruski pritisak na Vladu
Srbije postaje sve ozbiljniji. Pokušaji da se izađe iz navedene
konstelacije su nedovoljni, a odgovori koji se daju na tu vrstu
pritisaka se, za sada, dosta razlikuju od onih koji su viđeni u
Crnoj Gori. Ne bih se usudio da anticipiram kako će to izgledati u
budućnosti. |
