|
Iako je, prije gotovo četiri godine, potpisima tadašnjih premijera
Ivice Dačiča i Hašima Tačija u Briselu usaglašen sporazum o
normalizaciji odnosa Srbije i Kosova, opšti je utisak da dvije
zemlje još nijesu napravile suštinski važne korake u realizaciji
zacrtanog cilja. Po ocjeni jednog od najuglednijih albanskih i
jugoslovenskih intelektualaca i filozofa, aktuelnog savjetnika
predsjednika Vlade Albanije Edi Rame, Škeljzena Malićija, dijalog
Kosova i Srbije danas je u ozbiljnoj krizi.
“Kosovsko-srpski proces usporen zbog političkih taktiziranja, tj.
zbog bijazni da se “prerano” ne dođe do prevratne tačke
normalizacije, kada će se između Kosova i Srbije praktično
uspostaviti odnosi dveju suverenih država koje se formalno ne
priznaju, ali nemaju međusobne probleme, a ni problem sa EU”, kaže
Škeljzen Malići.
Slično sporazumu dvije Njemačke iz 1972?
Nemačko-nemački sporazum, kao istorijski kompromis Zapadne i Istočne
Nemačke, nije u potpunosti saobrazan kosovskom slučaju, budući da
je, za razliku do Kosova, Srbija već članica UN. Međutim, nemački
model koristan je kao predložak za dijalog o normalizaciji odnosa
koji bi vodio ka prijemu Kosova u UN i druge međunarodne
organizacije, bez formalnog priznavanja kosovske suverenosti od
strane Srbije.
Da, ali koliko je takav model uopšte realan? Čuli ste ratobornog
šefa srpske diplomatije Ivicu Dačića, koji Crnoj Gori i Makedoniji
praktično prijeti zbog glasanja za prijem Kosova u UNESCO.
Ivica Dačić je personifikacija kontradiktornosti i dvoličnosti
srpske politike, pojednostavljeno iskazane u paradoksalnim mantrama
“I EU i Kosovo”, “I EU i Rusija”. Ta politika želi integraciju
Srbije u EU, istovremeno pokazujući nameru da zadrži kontrolu nad
Kosovom, što znači povratak suverenosti koju je Srbija faktički
izgubila 1999. Taj gubitak zapečaćen je i presudom Međunarodnog suda
pravde u Hagu, koji je utvrdio da je proglašenje nezavisnosti Kosova
bilo legitimno, a ne “povreda međunarodnog prava”, na čemu je
Beograd u svojoj tužbi insistirao.
Dok je bio premijer, Ivica Dačić je, inače, kao “pragmatično”
rešenje, otvoreno zagovarao podelu Kosova, po kojoj bi, kao zalog za
priznavanje kosovske državne nezavisnosti, Srbiji ostao sever
Kosova. Po istom principu bi se onda delila i BiH.
Sbija je u ratove devedesetih ušla sa idejom da su teritorije svih
republika bivše SFRJ “deljive”; na kraju je, eto, ispalo da su,
uprkos svemu, sve repubike ostale na broju, a da je jedino Srbija,
sudeći po nezavisnosti Kosova – djeljiva.
Naravno. Upravo se i pretnje koje Dačić ovih dana upućuje Crnoj Gori
i Makedoniji zasnivaju na podsticanju pobune prosrpskih elemenata u
ovim državama, što je inspirisano i novijim ekspanzionističkim
akcijama Rusije u Ukrajini, u Gruziji i u nekim drugim delovima
bivšeg Sovjetskog Saveza, koji se retrospektivno posmatraju kao
otuđeni delovi Ruske imperije. Računajući na pomoć Moskve, Srbija
danas sanja o povratku svoje bivše male jugoslovenske imperije. I to
ne započinjanjem novog velikog rata, jer za to nema šanse, nego
izazivanjem kriza tamo gde još ima velikosrba i srbujućih
velikopravoslavaca.
Mislite da se Srbi na Kosovu, a i u drugim državama bivše
Jugoslavije, i danas mogu instrumentalizovati na način na koji je
devedesetih to činio Slobodan Milošević sa Srbima u Hrvatskoj i u
BiH?
Iako Vlada Kosova insistira na integraciji Srba u kosovske
institucije, Srpska lista danas ponavlja da kao svog istinskog
premijera uvažava Aleksandra Vučića, sa kojim u Beogradu direktno
dogovara politiku. Reč je apsurdu koji se mora rešiti pre formiranja
Zajednice srpskih opština, tela koje ne sme biti produžena ruka
političkih ambicija Beograda. Umesto toga, ZSO se mora konstituisati
kao koordinaciono telo za zaštitu interesa srpske manjine u okviru
kosovskog ustavnog sistema.
Nažalost, praksa instrumentalizacije i manipulacije Srbima od strane
Beograda nikada nije prekinuta; samo se prilagođavala okolnostima.
Ipak, ponavljam: oružane pobune ili samoproglašavanje autonomnih i
nezavisnih srpskih teritorija, kao što je to bio slučaj devedesetih,
u vreme kada je iza tih projekata stajala JNA, praktično su
isključeni.
Ministar Dačič govori o “otcepljenju dela Crne Gore”…
I Dačič i ostali veoma dobro znaju da su okolnosti radikalno
promenjene, budući da je praktično ceo region pod sigurnosnom
kontrolom NATO. Što, naravno, ne isključuje određene vojne avanture.
Koje, kažem, neće proći.
Kakve vojne avanture?
Setite se nedavne pripreme puča u Podgorici na dan parlamentarnih
izbora.
“Avanturisti” o kojima govorite ne kriju da računaju na pomoć
Moskve. Koga bi ta “pomoć” najviše mogla da koštata, šta mislite?
Da nije bilo uticaja i podrške Putinove Rusije, politika i ponašanje
Srbije bili bi kudikamo drugačiji – kako u smislu učlanjenja Kosova
u međunarodne institucije, tako i odnosu na, recimo, glasanje o
Rezoluciji o genocidu u Srebrenici u UN. U svakom slučaju, još od
19. veka, politika Srbije ima dilemu “kojem će se privoleti carstvu”
- Istoku ili Zapadu, oko čega se i danas lome koplja. U tom
kontekstu, “ruska pomoć” svakako će najviše koštati poroevropsku
Srbiju. Međutim, pitanje je hoće li srpski “veliki brat” uopšte
hteti da se upliće u spasavanje Srbije, koja se nalazi u potpunom
okruženju zemalja članica EU i NATO.
A ruska “humanitarna”, a zapravo vojna baza u Nišu?
Ta baza danas izgleda kao anomalija koja Srbiju može koštati
ozbiljnog zamagljivanja vlastite budućnosti.
Interesantno je da ogroman dio političke javnosti u Srbiji, osim na
Rusiju, danas računa i na novoizabranog predsjednika Donalda Trampa,
koji će, je li, zajedno sa predsjednikom Vladimirom Putinom, “Srbima
vratiti Kosovo” i napraviti novu podjelu Blakana. Kako vam to
izgleda?
Zbog svojih neočekivanih i čudnih ideja, koje mogu izazvati
turbulencije u međunarodnim odnosima, Tramp zaista predstavlja
veliko iskušenje za američku politiku. Najavljujući mogućnost
priznavanja aneksije Krima, možda i ostalih aneksija u Ukrajini ili
na Kavkazu zbog kojih je Rusija pod režimom međunarodnih sankcija,
Tramp navodno želi da uspostavi bolje odnose sa Putinovom Rusijom.
Međutim, tek ćemo videti hoće li nova američka administracija zaista
slediti taj radikalno novi kurs koji bi za posledicu mogao imati
novu podelu interesnih sfera.
Šta vi mislite?
U ozbiljnim faktorskim analizama posledica koje bi po Balkan moglo
imati evenatualno Trampovo paktiranje sa Putinom ne smeju se
potceniti interesi i uticaj EU, sa ili bez Velike Britanije. Posebno
ne strateško određivanje EU i SAD spram onoga što je do sada za
svetski mir i sigurnost predstavljao NATO. Drugim rečima, Tramp i
Putin ne mogu interesno podeliti Balkan, a da se o tome ne pitaju EU
i evropske sile.
Kada već govorimo o ruskom uticaju na Balkanu, je li vas iznenadila
izjava predsednika Hašima Tačija da Kosovo želi "poštene i
konstruktivne odnose sa Rusijom, bez obzira na činjenicu da Moskva
ne priznaje kosovsku nezavisnost”.
Kao stalna članica SB sa pravom veta, time i kao ključni faktor u
sprečavanju pune međunarodne afirmacije nezavisnosti Kosova, Rusija
nije sledila interese Srbije, već, kao velika sila, svoje sopstvene.
Još od vremena aneksije Krima, kao na opravdanje za tu aneksiju,
Putin se stalno poziva na “presedan Kosova”, odnosno na pravo naroda
Krima na samoopredeljenje. Što se može tumačiti i kao indirektna
ponuda Rusije za razmenu: Moskva će priznati nezavisnost Kosova u
zamenu za to da Zapad prihvati rusku aneksiju Krima kao akt
samoopredeljenja naroda.
Predsjednik Putin je to više puta direktno rekao.
Tako je. Sa druge strane, ako će dijalog Kosova i Srbije zaista
voditi ka praktičnom priznanju nezavisnosti Kosova od strane
Beograda, onda Srbija ima suštinski interesni nesklad sa Rusijom. U
tom kontekstu je očekivano da Kosovo formuliše svoju vlastitu
politiku, “poštenih i konstruktivnih odnosa sa Rusijom”, i to uz
koordinaciju sa zapadnim i drugim faktorima koji su podržali
suverenost Kosova. Politika koju Tači najavljuje polazi od
pretpostavke da Moskva u određenim okolnostima može priznati
nezavisnost Kosova. Uostalom, Rusija je pre Putina bila veoma
konstruktivni faktor traganja za rešenjem pitanja Kosova u okviru
tzv. Kontakt grupe velikih sila, u kojoj je i pripremana nezavisnost
Kosova kao jedna od mogućih i praktično najrealnijih opcija.
Nekoliko puta ste pomenuli mogućnost da Srbija prizna nezavisnost
Kosova, o čemu je, prilikom svoje prve zvanične posjete Beogradu,
govorio i albanski premijer Edi Rama. Međutim, budući da se Srbija
nikada nije izvinila za stravične zločine Miloševićevog režima
počinjene na Kosovu, za etničko čišćenje, za hladnjače sa tijelima
ubijene albanske djece, žena i staraca koja su prevožena i bacana u
masovne grobnice u Batajnici i širom Srbije…
Prvo, Edi Rama je preporuku o kojoj govorite izrekao iz perspektive
rešavanja opšteg zaostajanja regiona, gde je kosovska kriza jedna od
najvećih kočnica i pretnji za mir i stabilnost na Balkanu. Onoga
trenutka kada, dakle, Srbija prizna novu realnost na Kosovu, što je
delimično učinila potpisivanjem Briselskog sporazuma, u regionu će
doći do bitnog popuštanja ili marginalizacije trenzija. Srpsko i
albansko pitanje biće manje-više simerično rešeno na policentičkom
principu, a ne putem stvaranja ujedinjenih, velikih etničkih država.
U tom smislu, Briselski sporazum predstavlja jezgro istorijskog
pomirenja Albanaca i Srba, na kojem onda i Albanija želi da
doprinese intenziviranjem političkih i ekonomskih odnosa sa Srbijom
kao i, uopšte, sa susednim zemljama. Nesrećni, ubijeni premijer
Zoran Điniđić je 2003. kao prioritetni i vitalni interes Srbije
prepoznao ubrzano rešavanje pitanja Kosova kao preduslova za
pokretanje i preporod svoje zemčje, što ga je verovatno i koštalo
glave. Nažalost, to novi vlastodršci u Beogradu mnogo sporije
prihvataju. Baš kao što ne prihvataju i ne priznaju zločine koje su
devedesetih srpske snage počinile na Kosovu.
Hoće li ih ikada priznati?
U vreme konačnog obračuna sa Miloševićem, Srbija je bila krenula
putem obelodanjivanja zločina - sama je otkrila grobnice u
Batajnici, hladnjače sa telima ubijenih albanskih civila i neke
druge masovne zločine. E, onda je došlo do revizije Đinđićeve
politike i obnavljanja Miloševićeve politike drugim sredstvima.
Uostalom, zar na vlasti u Srbiji danas nisu junoše režima iz
devedesetih, koje se ipak ne mogu beskrajno igrati skrivalica?! Ako
žele istorijsko pomirenje sa Albancima, moraju se izviniti za
zločine. I to ne samo za one iz devedesetih, već i za one iz vremena
balkanskih ratova i pokušaja da se osvoje luka Drač, kao i centralna
i Severna Albanija.
Kada je 1999, tokom NATO intervencije na SRJ, srpska policija i
vojska proterala albanske civile sa Kosova, dovela autobuse i
kamione i ljudima naređivala da odmah napuste svoje kuće, a onda ih,
sa malo prtljaga koji su mogli da ponesu, proterivali u Albaniju,
Makedoniju i Crnu Goru, Crna Gora je, iako je tada bila u
zajedničkoj državi sa Srbijom, na svoju teritoriju primila i
ugostila proporcionalno najveći broj izbeglica sa Kosova. Sa
porodicom sam u to vreme boravio u Makedoniji, gde smo bili dobro
primljeni i smešteni. Oni koji su bili proterani u Crnu Goru rekli
su mi da je kod vas sve bilo za primer. Ta crnogorska solidarnost u
kritičnim okolnostima ne može se zaboraviti.
Veton Suroi mi je jednom ispričao da je, nedugo nakon prestanka NATO
intervencije na SRJ, došao u Podgoricu kako bi se tadašnjem
predsjedniku Crne Gore Milu Đukanoviću i lično zahvalio za ovo o
čemu govorite, “verujući da je gest koji je 1999. Đukanović napravio
primer crnogorskog čojstva”. Ali, imate li ponekad utisak da, uprkos
svemu, javnost u Srbiji lakše prihvata realnost kosovske države od
pojedinih velikosrpskih, proruskih opozicionih krugova u Crnoj Gori,
koji prijete da će, osvoji li vlast, poništiti odluku Vlade Crne
Gore o priznanju nezavisnosti Kosova, kao i odluku o uvođenju
sankcija Rusiji?
Javnost u Srbiji nije jedinstvena, ima i tamo radikalnih političkih
i verskih grupa koje na velikosrpskim i proruskim, panslovenskim
projektima sarađuju sa istomišljenicima i u Crnoj Gori i drugde.
Koreni tog fronta su i u Rusiji, a njihov cilj je da Srbiju i Balkan
udalje od evropskog puta i preusmere ih prema Istoku.
Kako ocjenjujete odnose Crne Gore i Kosova?
Odnosi Crne Gore i Kosova, kao i njeni odnosi sa Albanijom uglavnom
su dobrosusedski i bez problema, iako mislim da bi mogli biti bolji
i koordiniraniji - kako na političkom i sigurnosnom, tako i
ekonomskom i kulturnom planu.
Pitam i zbog toga što su nacionalistički krugovi iz Beograda 2006.
Crnogorce plašili pričama o tome da će im, izađu li iz zajednice sa
Srbijom, dio teritorije “oteti zagovornici velike Albanije”.
Crnoj Gori ne preti nikakvo otimanje teritorija ni od Albanije, a ni
od Kosova. Ideja Velike ili Naturalne Albanije nigde nije zvanična
politika vlada ili glavnih političkih partija Albanije i Kosova, već
je možda prisutna kao ideologija marginalnih grupa. Nešto prisutnija
i uticajnija je ideja ujedinjenja Albanije i Kosova u određenim
kriznim okolnostima, iako ni ona nije dominantna i prioritetna.
Zvanična politika i na Kosovu i u Albaniji zagovara “ujedinjenje”
Albanaca pod okriljem integracija u EU.
Zbog čega nije izvršena demarkacija granice Crne Gore i Kosova?
Dve državne komisije koje su radila na demarkaciji nisu imali
nikakvih problema u konstatovanju granične linije između dve države,
kakva je bila 1989, pre raspada Jugoslavije. Problem je nastao u
delu kosovske opozicije koja je smatrala da je demarkacija
napravljena proizvoljno i na štetu Kosova. Stvar je politizovana u
ekstremnoj meri zbog unutrašnje borbe za vlast. Nažalost, i Vlada
Kosova je pogrešla u procedurama i netransparentnosti procesa: nije,
naime, objašnjeno na vreme da granica nije pregovarana, već je
obaveza bila da se samo konstatuje granica iz vremena Jugoslavije.
I sa crnogorske strane je bilo primedbi da postojeća granica nije
korektna, pa sam predlagao da se napravi nova komisija koja bi,
budući da je reč o planinskim predelima praktično bez naselja, lako
mogla dogovoriti eventualne korekcije i smiriti duhove kako bi
kosovoska skupština ratifikovala sporazum.
NE VJERUJEM DA ĆE HARADNINAJA IZRUČITI SRBIJI
Jeste li očekivali da će Francuska pustiti Ramuša Haredinaja da se
brani sa slobode?
Jesam. Haradnaj je dva puta bio optužen od Haškog Tribunala za ratne
zločine i obe presude bile su oslobađajuće.
Hoće li Ramuš Haradinaj biti izručen Srbiji?
Ne verujem. Nije, naime, logično da se bivšem premijeru Kosova po
treći put sudi za iste optužbe, koje je Srbija većinom deponovala u
Haškom Tribunalu, a za koje nisu pronađeni dokazi. Podsećam da je
Haradinaj po istoj poternici već bio uhapšen u Sloveniji, a onda
pušten. Konačno, postavlja se i načelno pitanje da li Srbija uopšte
ima prava da krivično goni nekoga za navodne zločine koji su
učinjeni na teritoriji Kosova, a koje već osamnaest godina nije pod
jurisdikcijom Srbije.
Hoće li hapšenje Haradinaja imati posledice po dijalog Srbije i
Kosova?
U Briselskom sporazumu postoji obaveza da se obostrano usvoji
sporazum o amnestiji kojim bi ovakve afere bile eliminisane. Što,
kako vidimo, nije urađeno. Činjenica je da je hapšenje Haradinaja
podiglo histeriju kod dela kosovske opozicije koja Briselski
sporazum, dijalog uopšte, smatra štetnim, tvrdeći da je on samo u
interesu Srbije, ne i Kosova. Po mom sudu, prekid dijaloga odmogao
bi svima: bez dijaloga, uz trajnu blokadu promocije u SB UN, Kosovo
bi decenijama ostalo u limbu države koja nije punopravni član
međunarodne zajednice, bez obzira što ga je priznalo 110 zemalja.
Što i za region znači stanje stalne nestabilnosti.
JUGOSLOVENSTVO
“Moje jugoslovenstvo”, kažete u izvanrednoj knjizi razgovora sa
Batonom Hadžiuom Kosovo i raspad Jugoslavij, “bilo je zanovano na
kosmopolitskim vrednostima, van nacionalnih i nacionalističkih
matrica”. Zbog čega ta vrsta jugoslovenstva nije imala šansu?
Zato što posle Titove smrti nije pronađena formula modifikacije i
uspostavljanja nerepresivnog autoriteta koji će balansirati i
uravnotežiti složene političke, etničke, ekonomske i druge
neusklađene interese u Jugoslaviji.
U istoj knjizi, ali i u svojim autorskim tekstovima često spominjete
djelo Dimitrija Tucovića Srbija i Albanija: Jedan prilog kritici
zavojevačke politike srpske buržoazije. Zbog čega vam je ta knjiga,
objavljena 1914, toliko važna?
Dimitrije Tucović, kao i čitava generacija srpskih socijaldemokrata
pre a i posle Prvog svetskog rata, dali su izvanrednu analizu mesta
i značaja albanskog pitanja za region i za samu Srbiju. Tucović je
tačno predvideo posledice osvajačkih ambicija srpske buržoazije
prema teritorijama naseljeim Albancima, kao i da će na taj način
podstaknuta kosovska kriza trajati stotinu godina. Tucovićeva knjiga
i danas je izvanredno inspirativna lektira. Velika je šteta što se
Srbija odriče Tucovića…
Govorite o nedavno uklonjenom spomeniku Dimitrija Tucovića sa
beogradske Slavije?
Naravno. To je velika šteta. |
