|
Nedavno su u izvještaju United States Department of State o kršenju
prava za vjerske slobode u 2016. godini potcrtani i procesi
rehabilitacije i relativizacije ratnih zločina i ratnih zločinaca iz
Drugog svjetskog rata u Srbiji i Hrvatskoj. Historičar Milivoj
Bešlin, koji je studirao, magistrirao i doktorirao historiju u Novom
Sadu, govori o Instrukciji Dragoslava - Draže Mihailovića svojim
komandantima 1941. godine te ironiji historije - ploči s ustaškim
pozdravom i to baš u Jasenovcu... Navodeći konkretne primjere i
kontinuirane trendove od Drugog svjetskog rata do danas, on
zaključuje da "kako se sećamo prošlosti nam govori kakav karakter
društva želimo da gradimo u budućnosti."
U fokusu istraživačkog rada ovog srbijanskog historičara su
političke i društvene historije druge Jugoslavije i pokušaji reformi
u njoj. Bešlin je istraživao i uzroke posljedice nacionalizma u
Jugoslaviji, kao i sovjetsko-jugoslovenske odnose.
Nerijetko se čuju stavovi da su ratovi devedesetih godina posljedica
dešavanja u Drugom svjetskom ratu. Slažete li se s takvim
konstatacijama?
- Svaki rat, kao i svaki istorijski proces, koliko je autentična
pojava uslovljena brojnim faktorima, toliko i derivat delovanja
različitih sila u savremenosti, ali i nasleđa iz prošlosti. Ratovi
90-ih nisu nikakav nastavak Drugog svetskog rata, oni su proizvod
političkih i intelektualnih elita i velikodržavnih projekata, koji
su se konstituisali sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka.
Naravno, možete u raznim teritorijalnim pretenzijama, tendencijama
za etnički čistim velikodržavnim tvorevinama... uvek da uočite i
neke kontinuitete koji su postojali i tokom Drugog svetskog rata u
Jugoslaviji. Ali, da su ratovi 90-ih nužno proistekli iz Drugog
svetskog rata, to naravno nije nešto što bi se moglo uverljivo
braniti. Ali, kažem, određene idejne kontinuitete možete videti.
Naprimer, tendencija srpskog i hrvatskog nacionalizma da
teritorijalno raskomadaju Bosnu i Hercegovinu i da je etničkim
čišćenjem "prilagode" svojim intencijama, to je sasvim lako uočljiv
kontinuitet.
S druge strane, pokušavamo li danas kroz događaje iz devedesetih
godina učitati ili iščitati historiju 20 stoljeća?
- Jedna od većih grešaka je istoriju jugoslovenske države i društva
interpretirati sa stanovišta njihovog raspada. To je naopak način
gledanja na istoriju, koja je uvek kompleksnija nego što se to
intelektualnim i političkim elitama danas čini. Istorija Jugoslavija
nije sadržana samo u njenom raspadu i ratu, iako su i oni deo te
naše zajedničke istorije. Čak, ako mene pitate, mislim da je
istoriju postjugoslovenskih ratova (jer Jugoslavija od 1991. godine
više ne postoji) najispravnije svrstati ne u epohu jugoslovenske
istorije, već one koja dolazi posle nje. Ratovi, agresije, zločini,
mržnja, genocid... Sve to pripada istoriji ovih korumpiranih
nacionalnih državica nastalih raspadom Jugoslavije, a ne
jugoslovenskoj istoriji.
Četiri godine nakon 5. oktobra i svrgavanja Slobodana Miloševića sa
vlasti Srbija je usvojila Zakon kojim se izjednačavaju prava četnika
i partizana, dok je 2015. rehabilitiran Draža Mihailović, a ove
godine Kalabić. Kako je Srbija došla u situaciju da su fašisti i
antifašisti izjednačeni?
- Ne rehabilituje srpski nacionalizam, kao vladajuća ideologija,
četnike zbog istorijske istine, kako tvrde, ne čak ni zbog samih
četnika i njihovog komandanta, već prevashodno zbog toga da bi
njihova ideologija nastavila da živi. Jer, kada Draža Mihailović
u Instrukciji svojim komandantima Đorđu Lašiću i Pavlu Đurišiću (20.
decembar 1941. godine), piše: "...stvoriti Veliku Srbiju ...
čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacionalnih
elemenata ... čišćenje Sandžaka od muslimanskog življa i Bosne od
muslimanskog i hrvatskog življa..." teško da ima nekoga ko ne
prepoznaje neprekinuti idejni kontinuitet izražen kroz nepromenjene
ciljeve nacionalističke ideologije, do ratova devedesetih.
To je ključ, rehabilitovati ratnu politiku poslednjih ratova. I ova
i mnoge druge tendencije u Srbiji idu za tim da se rehabilituju ne
protagonisti Drugog svetskog rata, već kreatori i izvršioci ratne
politike iz 90-ih. Većinska intelektualna i politička elita u Srbiji
ne miri se sa svojim ratnim porazima i ne smatra sadašnje granice na
Balkanu konačnim, a rat definitivno završenim. Imperijalna Rusija,
nažalost, u svemu tome ima vrlo destruktivnu ulogu, jer podstiče te
revanšističke težnje.
Koncentracioni logor Jasenovac nerijetko se koristi u
dnevnopolitičke svrhe i čuju se dosta oprečne 'istine'. Posljedica
toga je i nedavno okačena ploča na kojoj je ispisano 'Za dom
spremni'. Šta historija kaže o Jasenovcu?
- Istorija kao nauka ima nepodeljeno mišljenje da je Jasenovac jedan
od nastrašnijih logora smrti na teritoriji Jugoslavije, pa i
porobljene Evrope u Drugom svetskom ratu. Broj ubijenih civila, pre
svega Jevreja, Srba i Roma, i metodi kojima su ljudi mučeni su
svedočanstvo o teško uporedivoj zločinačkoj i genocidnoj prirodi
ustaškog režima. Strahote počinjene u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj ne
bi smele da trpe bilo kakve istorijske, političke ili moralne
relativizacije. Svaka relativizacija fašizma, svako poređenje
fašizma sa bilo kojim drugim sistemom ili ideologijom njega nota
bene normalizuje. Sve ove opasne tendencije prisutne su u hrvatskom
društvu i ostavljaju vrlo ružnu sliku o njemu. Opasna je ironija
istorije da vi sve se pozivajući na pravnu državu ne možete da
uklonite ploču sa ustaškim pozdravom, i to baš u Jasenovcu. Da ne
pominjemo spomenike i ulice masovnim ubicama iz ustaškog pokreta,
demonizaciju partizanskog antifašizma, pa sve do spomenika osuđenom
teroristi i ubici [Miri] Barišiću.
Koliko je važno ispričati činjenice o Jasenovcu i sličnim mjestima?
- Veoma je važno. I zbog žrtava, zbog prošlosti, ali i zbog
budućnosti. Znate, to kako se sećamo prošlosti nam govori kakav
karakter društva želimo da gradimo u budućnosti. U događaje, pojave
i procese iz prošlosti neminovno se učitava i savremeni smisao. Tako
da je svaka priča o prošlosti i krčenje puta za budućnost. A ako se
jasno vrednosno ne odredite prema fašizmu, genocidu, onda stvarate
pretpostavku da nam se ponove najmračnije stranice istorije.
Koje su moguće posljedice već navedene revizionalističke politike u
regionu općenito?
- Ozbiljne države sebi ne dopuštaju ovakve gafove i igranja sa
najtragičnijim stranicama svetske, ali i vlastite istorije. Društva
koja su nesigurna u vezi sa svojom savremenošću, koja traže svoj
identitet za budućnost, to rade. Stabilna društva, koja su načisto
sa samima sobom, ne praktikuju revizionističke politike i ne
dopuštaju sebi relativizaciju i normalizaciju fašizma. Ako im se to
i desi, imaju mehanizme da marginalizuju takve negativne pojave.
Fašizam nije pobeđen 9. maja 1945. godine. Opasna je iluzija
verovati u to. On se javlja uvek iznova i moguć je u svakom društvu,
posebno u vremenima kriza i tamo gde su posebno snažne
nacionalističke ideologije. Autoritarni nacionalizam je pogonsko
gorivo svakog fašizma. A kada pogledate snagu tih nacionalizama u
našem regionu, onda je jasno zbog čega je istorijski revizionizam
uzeo maha.
Prije pet godina u Minhenu je započeta izgradnja spomenika koji bi
trebao biti podsjetnik na fašizam u Drugom svjetskom ratu. Postojao
je - postoji manji, ali su se vlasti odlučile napraviti novi, većih
gabarita, kao odgovor neonacistima. Imamo li i na Balkanu sličnih
primjera suočavanja sa zločinima vlastitog naroda?
- Ima pokušaja u nekim segmentima društva. Sva ova društva su
pluralna i dominantne tendencije nisu i jedine. Ali, dok su
pozitivni primeri svedeni na retke oaze etike i normalnosti,
dominantni delovi potjugoslovenskih država sa svojom silom i novcem
idu u suprotnom smeru od ovog nemačkog koji ste naveli. Pozitivan
primer u našem regionu svakako je Crna Gora, koja jedina, kao
društvo, makar u svojim većinskim opredeljenjima, nije dopustila
poigravanje sa istorijskom naukom i relativizovanje relacija fašizam
- antifašizam, kao jedine vododelnice u Drugom svetskom ratu. Samo
još tamo ako i niknu spomenici osuđenim ubicama ili ratnim
zločincima (Puniša Račić, Pavle Đurišić...) država šalje komunalnu
inspekciju, koja ta obeležja šalje na smetlište i u stvarnom i u
simboličkom smislu. |
