|
Poštovana i draga porodico Goldstein, Uvaženi prijatelji,
Zajedno sa svima vama tugujem za Slavkom Goldsteinom. Veoma žalim
što nisam u mogućnosti da Vam se pridružim drugačije, nego to činim
na ovaj način.
Slavko Goldstein imao je u Beogradu više prijatelja,saradnika i
sagovornika. Bila sam jedan od njih. On nijednom nije došao u
Beograd, a da se nismo sreli; za vreme mojih čestih boravaka u
Zagrebu, ja bih uvek potražila njega. Prirodno je onda što sam na
vest o njegovom odlasku osetila bolnu prazninu, kao i što sam odmah
u njegovom delu videla branu pred tom prazninom.
Slavko Goldstein je živeo radeći, a sve čega se doticao:
novinarstvo, izdavaštvo, društveni život - pretvarao je u osobenu
kulturu. Posebno, publicistika i istorijografska dela – samostalno
ili u koautorstvu sa sinom Ivom Goldsteinom, sveučilišnim profesorom
istorije i diplomatom. Holokaust, Jasenovac, Blajburg – to su
beočuzi jedne granitne istoriografske celine.
Obim (600 bibliografskih jedinica) i žanrovska raznovrsnost pisanog
dela Slavka Goldsteina utoliko su značajniji što su plodovi
eminentnog intelektualca Hrvatske i bivše Jugoslavije.
Kroz život njegove porodice i njegov lični život, kao kroz prizmu,
prelama se istorijska drama XX veka, i to ne samo na južnoslovenskom
prostoru. Poliglota i erudita, Slavko Goldstein je uvek imao u vidu
svet.
Pripadao je grupi mladih krležijanaca u Karlovcu. Njegov otac,
inženjer Ivo Goldstein, imao je u tom gradu na Uni čuvenu knjižaru
oko koje se okupljala lokalna elita svedočeći o policentričnosti
Hrvatske. Kao petnaestogodišnjak, Slavko je, sa majkom i bratom,
otišao u partizane. Posle rata pripadao je onom delu partizanskog
pokreta koji je spoljno oslobođenje smatrao pretpostavkom za
unutarnju slobodu i demokratiju. Uporno i mudro razmicao je okvire
ideološki rigidnog sistema. Njegovo glavno oružje bila je knjiga.
Kao izdavač, krčio je put prevodima, “kontroverznim” knjigama na
srpskom i hrvatskom jeziku, podsticao je njihovo pisanje, sam je
pisao do kraja života. Na njegovom radnom stolu ostali su rukopisi o
Jadovnu i generalu Veljku Kovačeviću, čiji je kurir bio u
jugoslovenskom partizanskom ratu.
Ipak, najveći odjek imala je njegova knjiga “1941. godina koja se
vraća” koju je napisao posle ratova u Jugoslaviji devedesetih
godina. Na njegov poziv, predstavljala sam je i u Zagrebu i u
Beogradu. Ali, i bez tih povoda, često sam se vraćala toj knjizi,
zbog uzornog, profesionalnog morala njenog autora. U 5. Poglavlju
ove knjige objavljene su sačuvane dve stranice očevog pisma sinu iz
zagrebačkog zatvora 2.maja 1941. godine. Pismo je iz arhive ustaškog
dužnosnika Vinka Nikolića do Slavka Goldsteina stiglo posle 64
godine. U času oproštaja od Slavka Goldsteina, pominjem ovo
poglavlje kao središno mesto njegovog odnosa prema prošlosti uopšte.
Osvetljeni su svi akteri. Stari Ivo Goldstein koji je junaštvo duha
pretpostavljao fizičkom junaštvu. Vinko Nikolić koji je u “Hrvatskoj
reviji”, čiji je urednik bio 50 godina u emigraciji, pokazivao je
znake “kajanja”. Slavko Goldstein ne previđa te “znake”, ali
precizira njihovu granicu: sve dok se ljubavlju prema naciji i
državi pravdaju zločini, nema ni stvarnog “kajanja” ni “očišćenja”.
Prošlost, tako, ne prestaje da živi.
Ton hiljada stranica koje je napisao Slavko Goldstein sazvučje je
provere mnoštva dokumenata i svedočanstava, ali i sumnji i kušnji.
To je ton kritičkog intelektualca, humaniste. U stvari, to je
pristup prošlosti koji je imanentan intelektualnom i moralnom
habitusu Slavka Goldsteina. Zato mu je on i mogao ostati dosledan.
Uz pomenuti nauk, u meni će ostati zauvek živa slika tog fizički
krhkog čoveka, sa platnenom torbicom u ruci u kojoj je uvek neka
knjiga, kako se, dok ga čekam na otvorenim vratima svoga stana u
Beogradu, žurno penje uz stepenice, da mi ispriča šta trenutno radi,
a šta ima na umu.
Hvala Slavku Goldsteinu za njegova velika pregnuća i za njegovu
poniznost prema životu. |
