|
U najnovijem Mostu Radija Slobodna Evropa razgovaralo se o tome da
li bi se i pod kojim uslovima mogao ostvariti san Milorada Dodika o
osamostaljenju Republike Srpske. Sagovornici su bili Vlade Simović,
politikolog iz Banjaluke, i Vedran Džihić, predavač na Fakultetu
političkih nauka Univerziteta u Beču.
Bilo je riječi o tome da li je Dodik u pravu kada tvrdi da, ako
Kosovo ima pravo na nezavisnu državu, onda to isto pravo ima u
Republika Srpska, da li je Miloševićeva dugogodišnja represija dala
pravao kosovskim Albancima da se odvoje od Srbije, da li međunarodna
zajednica ima dvostruke kriterijume - jedne za Kosovo, druge za
Republiku Srpsku, koliku prepreku za secesiju predstavlja Distrikt
Brčko koji dijeli Republiku Srpsku na zapadni i istočni dio, na šta
Dodik računa kada govori da će secesija biti moguća kada se
promijene geopolitičke okolnosti u svijetu, da li vlast u Srbiji već
tretira Republiku Srpsku kao dio Srbije i da li takvo ponašanje
opravadavaju jake emotivne veze koje Srbe iz Republike Srpske vezuju
za Srbiju, kao i o tome da li bi se Republika Srpska mogla
otcijepiti bez rata.
Omer Karabeg: Kada zagovara secesiju Republike Srpske, Milorad Dodik
se stalno poziva na slučaj Kosova. On ponavlja - ako Kosovo ima
pravo na otcjepljenje, onda to isto pravo ima i Republika Srpska.
Mogu li se ta dva slučaja na taj način povezivati?
Vedran Džihić: Mislim da se ta dva slučaja ne mogu na taj način
povezivati. Prije svega, pokrajina Kosovo i Republika Bosna i
Hercegovina imale su različit ustavni položaj u bišoj Jugoslaviji.
Zatim, u periodu raspada Jugoslavije na Kosovu je vladala represija
od strane Miloševićevog režima koja je nanijela teške nepravde
tamošnjem stanovništvu, dok u slučaju Republike Srpske ne možemo
tvrditi da je došlo do sistematskog narušavanja prava Srba u Bosni i
Hercegovini. Dalje, Badinterova komisija je devedestih godina rekla
da se granice između republika ne mogu mijenjati, sto znači da
granica između Srbije i Bosne i Hercegovine, u čijem je sastavu
entitet Republika Srpska, ne bi mogla biti promjenjena.
I na kraju, Republika Srpska je barem djelimično zasnovana na
rezultatima rata o čemu svjedoče odluka Međunarodnog suda pravde da
je u Srebrenici počinjen genocid i mnogobrojni dokumenti koji
potvrđuju etničko čišćenje nesrpskog stanovništva. Stvarno bi bio
politički apsurd i presedan da Republika Srpska dobije pravo na
otcjepljenje.
Kosovo i Republika Srpska
Vlade Simović: Bosna i Hercegovina, Autonomna Pokrajina Kosovo i
Metohija kao sastavni dio Srbije, i Sjeverna Makedonija su tri
najkonfliktnija i najnestabilnija prostora na Zapadnom Balkanu. Oni
su dio jednog te istog problema, a to je nezavršen proces formiranja
nacionalnih država i uspostavljanja granica između njih, procesa
koji je započeo još u 19. vijeku i intenzivirao se poslije raspada
Jugoslavije. To su prilično uvezani procesi.
Omer Karabeg: A da li je Milorad Dodik u pravu kada kaže - ako
Kosovo ima pravo na nezavisnost, onda to isto pravo ima i Republika
Srpska.
Vlade Simović: Zavisi iz kojeg ugla gledate. Ako gledate sa
stanovišta prava, Kosovo i Metohija, kao autonomna pokrajina unutar
Srbije, nije imala pravne uslove da se otcijepi i izađe iz prostora
Srbije. Ona je po ustavu imala daleko manje nadležnosti nego što ih
ima Republika Srpska unutar Bosne i Hercegovine, kreirane u Dejtonu.
Kao što u Autonomnoj Pokrajini Kosovo i Metohiji postoji kritična
masa koja je zainteresovana za potpunu nezavisnost, tako i u
Republici Srpskoj, kao federalnoj jedinici unutar Bosne i
Hercegovine, imate ne malu kritičnu masu - to pokazuju istraživanja
- koja je zainteresovana da Republika Srpska izađe iz Bosne i
Hercegovine. Međutim, da bi jedan entitet izašao iz Bosne i
Hercegovine, mora da postoji prije svega saglasnost sva tri naroda
koja bi bila potvrđena u državnom parlamentu kroz glasanje
kvalifikovanom većinom, a za to ne postoje uslovi. Bosna i
Hercegovina, ovakva kakva jeste, ima ograničavajuće mehanizme, pa
jedan njen dio ne bi mogao da izađe iz Bosne i Hercegovine, a da to
ne proizvede niz sukoba i konflikata.
Dodikovi geopolitički snovi
Omer Karabeg: Dodik govori o secesiji Republike Srpske i njenom
ujedinjenju sa Srbijom kao o dugoročnom cilju. On ističe da će to
biti moguće kada se promijene geopolitičke okolnosti, kada se za to,
kako on kaže, stvori moment. Na šta on računa?
Vedran Džihić: Kada govori o geopolitičkim okolnostima i momentu
koji bi bio pogodan za secesiju, Dodik mašta o nekoj novoj
globalnoj, autoritarnoj alijansi, o slaboj Evropskoj uniji koja se
raspada, o suštinskom padu američkog uticaja i disoluciji globalnih
institucija. Geopolitičke okolnosti se jesu promijenile. Kina i
Rusija su danas jače nego što su bile devedesetih godina, ali ne
mogu da zamislim da se geopolitička situacija može do te mjere
promijeniti da bi bila moguća secesija Republike Srpske. Ne verujem
da taj momenat može doći. To što Dodik govori je više neka vrsta
političke fikcije i propagandnog govora kojim se sakupljaju
politički poeni.
Vlade Simović: Računa se na to da oni koji su bili kreatori
dejtonske Bosne i Hercegovine izgube interesovanje za nju i prepuste
je ili nekim drugim silama, koje imaju interesovanje za Bosnu u
Hercegovinu, ili nekim lokalnim akterima. Vjerovatno se računa i na
potencijalnu prekompoziciju omjera moći u svijetu. Ali meni je
pitanje nezavisnosti Kosova i secesije Republike Srpske manje bitno
od pitanja da li je bilo koja država na prostoru Zapadnog Balkana
sposobna da izgradi svoju državnost, da obezbijedi unutrašnju i
spoljašnju bezbjednost, socijalni mir i prije svega demokratske i
liberalne institucije. To je ključni problem Balkana. Mislim da je
ovdje svaka država prilično slaba, ranjiva i nedovoljno razvijena.
Zato je i moguće da se dešava sve ovo što se dešava.
Ko ima pravo na secesiju?
Omer Karabeg: Milorad Dodik podsjeća da je nakon proglašenja
nezavisnosti Kosova Narodna skupština Republike Srpske donijela
odluku da će Republika Srpska imati pravo na secesiju onoga trenutka
kada Kosovo uđe u Ujedinjene nacije. Da li je to izvodljivo ili je
to prazna priča?
Vlade Simović: Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija, koja je
jednostrano proglasila svoju nezavisnost, pokazala se kao vješta u
privlačenju ne malog broja moćnih zemalja svijeta na svoju stranu.
Mislim da je u jednom trenutku bilo 111 zemalja, članica Ujedinjenih
nacija, koje su priznale nezavisnost Kosova. Sada je taj broj pao
na, čini mi se, 99 zemalja. Otprilike nekih 10-12 država povuklo je
priznanje Kosova i Metohije, pa je taj proces postao prilično
neizvjestan.
S druge strane, Republika Srpska nije ni pokušavala da uđe u takav
proces. Međutim, pokušaj ostvarivanja nezavisnosti Kosova i Metohije
uzburkao je već ionako nestabilne odnose na Zapadnom Balkanu. Da li
bi potencijalni ulazak Kosova u Ujedinjene nacije otvorio probleme,
ne samo u Republici Srpskoj, već i u Sjevernoj Makedoniji? Da li bi
tada porasli apetiti Albanaca u zapadnoj Makedoniji koji traže
autonomiju i koji bi možda tražili prisajedinjenje - da li Albaniji,
da li Kosovu i Metohiji. Jako je bitno da postoji jedinstven aršin
na Zapadnom Balkanu kada su u pitanju pravo naroda na
samoopredjeljenje i suverenitet države. Ako je važnije pravo države
na suverenitet, taj princip treba da važi za sve. Ako je važnije
pravo naroda na samoopredjeljenje, neka onda to važi za sve. Ali
nastaje veliki problem kada se na razdaljini od 300 kilometara
vazdušne linije primjenjuju dva ili tri različita pristupa u
međunarodnom pravu.
Vedran Džihić: Kada se povlači paralela između Kosova i Republike
Srpske, treba imati u vidu jedan princip koji postoji u međunarodnom
pravu. Ako je jedan narod na određenoj teritoriji pretrpio tešku
nepravdu, onda postoji pravni moment za mogućnost secesije. To je
bio slučaj sa Kosovom koje je devedestih godina bilo izloženo
represiji Miloševićevog režima. Priča o secesiji Republike Srpske je
vještačka debata. Potenciraju je politički akteri, kao što je
Milorad Dodik, koji za nekoliko godina vjerovatno neće više biti
dominantniu Republici Srpskoj. Treba da prestanemo sa pričom o
secesiji. Trebamo da je raskrinkamo kao govor moći i da se okrenemo,
kao što je kolega rekao, suštinskim problemima, prije svega,
funkcionisanju države, vladavini prava i odlasku mladih ljudi.
Vlade Simović: Elita na Kosovu i Metohiji nije sposobna da održi
stabilnu i funkcionalnu državu i da uvede liberalne, socijalne i
demokratske standarde. To se pokazalo 2004. godina, kada je izvršen
martovski pogrom i etničko čišćenje nad Srbima. Protjerano je oko
4.000 Srba, oko 20 je ubijeno, 935 kuća je zapaljeno, 35 crkava i
raznih drugih objekata, koji pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi,
je uništeno. Mislim da je oštećeno i uništeno skoro 10.000 freski,
ikona i raznih drugih elemenata kulturne baštine Srba na tom
prostoru.
Vedran Džihić: Ovo što je kolega rekao o 2004. godino stoji, ali to
što se tada desilo ne možemo da poredimo sa devedesetim godinama
kada je Miloševićev režim vršio nasilje nad albanskim stanovništvom
Kosova. Poslije 2004. godine i nakon proglašenje nazavisnosti Kosova
2008. godine, Evropska unija i međunarodna zajednica jasno su
definisali standarde koje Priština mora ispuniti, a to su standardi
pravne države koji treba da važe za sve građane Kosova, bez obzira
da li su oni Albanci, Srbi, Romi, Aškalije ili Bošnjaci.
Nezavisnost Kosova je nepovratna, neovisno o tome da li će Kosovo
postati član Ujedinjenih nacija ili ne. Nemoguće je zamisliti
povratak srpskih vlasti na Kosovo. Ali, suštinsko je pitanje da li
vlasti u Prištini žele da prave funkcionalnu i demokratsku državu za
sve građane Kosova. Ako to žele, kao što tvrde, onda se moraju
posvetiti i pitanju srpske populacije na Kosovu i shvatiti da
kosovski Srbi moraju dobiti pravu ponudu od prištinskih vlasti da bi
postali integralni dio nove kosovske državnosti.
Distrikt Brčko
Omer Karabeg: Kada je riječ o secesiji, ima jedan veliki problem
koji Dodik nikada ne pominje. To je Distrikt Brčko koji praktično
dijeli Republiku Srpsku na zapadni i istočni dio. Koliko je Distrikt
Brčko prepreka otcjepljenju Republike Srpske?
Vlade Simović: Distrikt Brčko je kondominijum. On pripada podjednako
i Republici Srpskoj i Federaciji Bosne i Hercegovine. Brčko je dugo
bilo predmet spora između Republike Srpske i Federacije. Brčko je
bilo sporno i za vrijeme pregovora u Dejtonu - da bi konačno
arbitraža odredila status u kome se danas nalazi. Kad je riječ o
spornim pitanjima, o kojima smo danas govorili, mišljenja sam da ne
treba žuriti i da ih ne treba rješavati, ako o njima ne postoji
konsenzus.
U podjeljenim i postkonfliktnim društvima, kakva su u Bosni i
Hercegovini i Autonomnoj Pokrajini Kosovo i Metohiji, važno je da se
postigne konsensus između elita, a nikako da se volja jednih nameće
drugima. Elite treba da se fokusiraju na rješavanje onih problema o
kojima mogu postići konsenzus, a ključna sporna pitanja treba
privremeno da ostave po strani, pa kada se riješi stotinu drugih
pitanja, onda se treba vratiti onim fundamentalnim oko kojih postoji
spor. U tom smislu ne bih žurio ni u rješavanju ključnih spornih
pitanja, kada je riječ i o Bosni i Hercegivinu i Srbiji i njenoj
pokrajini. Važno je da se održava mir, da se ne provode nikakve
radikalne i ekstremne politike, da se rješavaju oni problemi koje je
moguće riješiti, a tek onda se vratiti na ključna pitanja oko kojih
postoje velike nesuglasice.
Vedran Džihić: U hipotetičkom horor scenariju secesije Republike
Srpske, do koga, uvjeren sam, neće doći, spor oko Distrikta Brčko
doveo bi do nasilja i čak do novog rata na području Bosne i
Hercegovine. Jer, riječ je o teritoriji, a mi smo već imali rat oko
teritorija. Ima i drugih pitanja koja bi se postavila u slučaju
hipotetične secesije: kako bi reagovali povratnici u Republiku
Srpsku - u Srebrenicu, Prijedor i druge gradove - i kako bi
reagovala druga dva naroda u Bosni i Hercegovini. Bosna i
Hercegovina, ovakva kakva jeste, je istorijski satkana multietnička
zajednica koja se ne može rastaviti na taj način. Čak ni velika
vojna sila nije uspela da je rastavi tokom devedesetih. Ako neko
danas o tome razmišlja - to ne može da prođe bez nasilja, a nasilje
bi bilo neka vrsta apokalipse. Stanovnici Bosne i Hercegovine -
Srbi, Hrvati, Bošnjaci i drugi - mogu da žele sve, ali definitivno
ne žele ponavljanje nasilja iz devedesetih.
Puzajuća secesija?
Omer Karabeg: Dodik, a i srpsko rukovodstvo, već se ponašaju kao da
je Republika Srpska dio Srbije. Dodik je na svim značajnijim
političkim događajima u Srbiji uvijek uz Vučića, maltene kao drugi
čovjek Srbije, a srpski ministar odbrane Aleksandar Vulin izjavljuje
da, ako Republika Srpska nema svoju vojsku, ima je srpski narod. Da
li bi se to moglo nazvati puzajućom secesijom?
Vlade Simović: Za političare Republike Srpske jako je bitno da grade
i institucionalne i personalne odnose sa političkim liderima u
Srbiji, a razlog je veoma jednostavan. Te veze nisu samo političke
prirode. Ogroman broj ljudi koji živi u Srbiji je porijeklom iz
Bosne i Hercegovine. Postoje čak istraživanja koja kažu da u prvoj,
drugoj ili trećoj generaciji skoro 70 procenata Srba u Vojvodini
potiče sa prostora BiH. Vrlo je slično i sa Beogradom, u Šumadiji je
to nešto manje, ali zaista ogroman broj Srba, koji su porijeklom iz
BiH, danas živi u Srbiji. Te su veze prije svega porodične, one su
jake, snažne i emotivne. Ne mali broj mladih ljudi odlazi na studije
u Beograd. Ogroman broj stanovnika Republike Srpske ne tretira
Srbiju kao strani prostor. Političari znaju da im saradnja sa
Srbijom donosi pozitivne poene kod birača. To je proces koji nije
nastao nedavno. On postoji još od devedesetih godina, kada su
formirane političke partije u Republici Srpskoj. Sve su pokušavale
da se uvežu sa nekim partijama s druge strane Drine.
Omer Karabeg: Naravno da postoje i porodične, i političke, i
kulturne veze, ali nikad političke veze nisu bile tako jake kao
posljednjih godina. Nijedna manifestacija u Srbiji ne može da prođe,
a da Dodik nije prisutan i da ne drži govor. Njega u Srbiji
tretiraju, ne kao srpskog političara, nego kao političara Srbije.
Vlade Simović: Nije ide on tamo sam, nego ga zovu. Očigledno je da
je to interes i političke elite u Srbiji. To vam je vrlo slično i sa
HDZ-om koji ima snažne institucionalne veze sa HDZ-om u Hrvatskoj.
To su te emotivne veze. Ljudi čitaju iste medije, razmjenjuju
informacije sa porodicom i prijateljima u Srbiji i Hrvatskoj. Nije
onda čudno što je političarima važno da se pokažu u dobrom svjetlu u
Srbiji ili Hrvatskoj kako bi dobili legitimitet na prostoru na kome
djeluju. A kada je riječ o uticaju političkih elita iz Srbije na
Republiku Srpsku i obrnuto, on je bio i te kako snažan tokom rata u
Bosni i Hercegovini. Sjetite se samo koliki je uticaj Milošević imao
na Radovana Karadžića, kada je uspio da ga privoli da prihvati
mirovni plan, koji je kasnije odbila Narodna skupština Republike
Srpske. Veze i distribucija moći sa jednog na drugi prostor su
prilično snažni i nikada nisu prestajali, samo je bilo intenzivnijih
i manje intenzivnih perioda.
Vedran Džihić: Naravno da postoje čvrste veze između Republike
Srpske i Srbije. Čvrste veze postoje i između Sandžaka i Bošnjaka u
Bosni i Hercegovini. Te veze će i ostati. Sasvim je prirodno da se
iz Banjaluke ide na studije u Beograd. Prirodno bi bilo i normalno
da takve čvrste veze postoje u cijeloj regiji bivše Jugoslavije. Te
zemlje su istorijski upućene jedna na drugu, ti narodi su jezički i
kulturološki upućeni jedni na druge. Problem nastaje kada političke
elite zloupotrebljavaju te veze da bi ostvarile vlastite interese.
Prekrajanje granica
Omer Karabeg: U zaključku, može li se Republika Srpska odvojiti
mirnim putem, da li bi secesija mogla proći bez rata?
Vlade Simović: Mislim da smo već odgovorili na to pitanje tokom ovog
razgovora. U ovom trenutku niko o tome ne govori ozbiljno, kao o
nečemu što bi u neko skorije vrijeme trebalo da se dogodi. Sve je to
na nivou političkih poruka koje se šalju biračkom tijelu koje
očigledno ima sklonost ka takvoj politici. Ne vidim da se nešto
institucionalno pokušava u tom pravcu. Sa druge strane, svi
balkanski politički sistemi su prilično partokratski. Očigledna je
snažna partijska kartelizacija. To je po meni ključni problem ovog
prostora. Ponovio bih da je suština rješavanja svih problema na
Balkanu u njegovoj demokratizaciji i liberalizaciji. Zato je
potrebno sporna pitanja ostaviti po strani i sačekati neko bolje
vrijeme za njihovo rješavanje. Da bi se uopšte nešto rješilo na
Balkanu, potrebno je prije svega u potpunosti demokratizovati i
liberalizovati njegove države, pa onda pokušati postići neke
konsenzuse koji bi bili trajno rješenje za budućnost tog prostora.
Vedran Džihić: Secesija Republike Srpske ne bi mogla proći bez rata.
Mislim da bi svaki pokušaj prekrajanja granica na Balkanu po
etničkim linijama neminovno doveo do otvaranja često spominjane
Pandorine kutije. Imajući u vidu ono što se dogodilo devedesetih
godina - svako prekrajanje granica dovelo bi u Bosni i Hercegovini
do rata. Priču o mogućim ratovima koju koriste i bošnjačke, i
hrvatske, i srpske elite treba da izbacimo iz javnog diskursa.
Maštam o tome da oni koji potenciraju priču o mogućim secesijama i
konfliktima na Zapadnom Balkanu - a toga smo imali i od strane
bošnjačkih elita - nestanu sa političke scene. Maštam o Bosni i
Hercegovini i regiji gdje više neće biti Milorada Dodika, Aleksandra
Vulina, Aleksandra Vučića, Dragana Čovića i Bakira Izetbegovića. |
