|
Izložbu „Tito i Jugoslavija u karikaturama Informbiroa“ posetioci
mogu da pogledaju u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu do 25. novembra,
da se uvere kako je izgledala propaganda Informbiroa protiv
socijalističke Jugoslavije, nakon što je Tito rekao istorijsko „Ne“
Staljinu 1948. godine, ali i da se udube u jedno veoma dramatično
razdoblje istorije koje i danas izaziva brojne kontroverze i
različite interpretacije.
Kristina Meneši, autorka izložbe, za Dojče vele kaže da joj je ideja
bila da se izložbom obeleži 70 godina od rezolucija Informbiroa
(prva iz 1948, druga 1949. godine), odnosno da podseti na sve ono
što se posle Rezolucije dešavalo između Jugoslavije i bloka
predvođenog Sovjetskim Savezom, imajući u vidu da je sukob sa
Informbiroom jedan od najznačajnijih događaja u istoriji
Jugoslavije.
„Odabrala sam da to uradim putem informbirovskih karikatura, za koje
smatram da svojom brutalnošću na dobar način oslikavaju veliki
pritisak, u ovom slučaju propagandni, kom je bila izložena tadašnja
jugoslovenska država“, kaže Kristina Meneši, viša kustoskinja,
istoričarka Odeljenja za savremenu istoriju Muzeja Vojvodine.
Pred samim ulazom u izložbeni prostor sa leve strane se nalazi
velika fotografija nasmejanog Josipa Broza Tita, a sa desne
fotografija namrgođenog Staljina, u pretećoj pozi, sa podignutim
prstom. U izložbenom prostoru prikazani su eksponati poput flaše sa
propagandnom brošurom u njoj, jer se propaganda širila i flašama
koje su stizale rekama u Jugoslaviju.
Staljinizmom protiv Staljina
Propaganda je bila objavljivana u propagandnim glasilima u
informbirovskim zemljama, a karikature su distribuirane i bacanjem
iz vazdušnih balona, poštom, brodovima… Informbirovska propaganda je
kao svoje sredstvo koristila i film, ali i emitovanje govora preko
megafona u pograničnom području... Informbiro je svoju propagandu
usmeravao i na nacionalne manjine u Vojvodini.
„Dominantno, propaganda je vršena preko štampe i radio-programa.
Primera radi, informbirovske radio-stanice tokom 24 časa u toku dana
emitovale su 56 emisija na srpskohrvatskom, makedonskom i
slovenačkom jeziku, odnosno 26,20 časova propagandnog programa, od
čega samo Radio Moskva 12 emisija u trajanju od šest sati. Ponekad,
to je bilo puko čitanje sadržaja letaka“, navodi Kristina Meneši.
Deo tog materijala koji su jugoslovenski državni organi tada
zaplenili, čuva se u Muzeju Vojvodine i sada je prvi put
predstavljen javnosti. Posetioci imaju priliku da vide letke na
kojima se Tito proglašava američkim špijunom i „beogradskim Judom“,
a Jugoslavija kao fašistička zemlja u kojoj se gledaju američki
filmovi koji šire „kapitalistički otrov“. U okviru te izložbene
celine prikazani su pojedini filmski plakati iz tog vremena, kao i
Diznijevi stripovi u Politikinom zabavniku koji se u to vreme
vraćaju u Jugoslaviju, što je ilustracija postepenog okretanja
Jugoslavije ka Zapadu.
Kristini Meneši je najzanimljivija činjenica da veliki deo
sadržinskog okvira informbirovskih karikatura i propagande čini
kritika anomalija jugoslovenskog društva poput kulta ličnosti,
represije i progona političkih protivnika, pogrešne agrarne
politike, niskog životnog standarda, dirigovanih medija. „A upravo
su to brojne karakteristike sistema koji je u svojoj nepatvorenoj
formi postojao baš u staljinizmu, odnosno u državama u kojima je IB
propaganda nastajala“, navodi naša sagovornica.
Propaganda u današnjoj Srbiji
Jugoslavija je tada od strane sovjetske propagande bila optuživana
da želi da uđe u NATO. Danas, kada više nema ni Tita, ni
Jugoslavije, ni SSSR-a, tema ulaska u NATO je i dalje veoma aktuelna
u Srbiji. Upada u oči i činjenica da je informbirovska propaganda,
koja je trajala od 1948. do 1954. godine, bila sirova, surova i
vulgarna, a i propaganda kojoj svedočimo svakodnevno u Srbiji ima
slične odlike.
Izložba, međutim, svakako nije apologetska, o čemu svedoči i deo
koji je posvećen radnom logoru za političke zatvorenike, Golom
otoku. U tom delu posetioci imaju priliku da pogledaju i film
Miroslava Antića „Sveti pesak“ iz 1968. godine, posvećen upravo temi
represije na Golom otoku. Film pripada ostvarenjima iz perioda
„Crnog talasa“ u jugoslovenskoj kinematografiji, a autori koji su
pripadali tom pravcu su prikazivali i naličja jugoslovenskog
socijalizma i kritikovali su taj sistem, koji je u zvaničnoj
državnoj propagandi bio idealizovan.
Istoričar Milivoj Bešlin za DW kaže da nema sumnje da je represija
na Golom otoku bila brutalna i da je bila „mrlja na jugoslovenskoj
revoluciji“, jer se protiv staljinizma i sovjetskog pokušaja
pokoravanja Jugoslavije borilo staljinističkim metodama.
Ponovo ćutanje o Golom otoku
„Goli otok je bio unutrašnji obračun među komunistima. I bio je
veoma brutalan. Treba znati da je Komunistička partija Jugoslavije u
periodu svoga formatiranja između dva svetska rata praktično bila
ogranak Kominterne te da je za jugoslovenske komuniste Staljin bio
pravi lider i veliki učitelj. Zbog toga je razlaz Tita sa Staljinom
za mnoge od njih bio veoma bolan i mnogi nisu mogli da se pomire s
tim. S druge strane, ne sme se zaboraviti da Jugoslavija tada živi u
atmosferi neobjavljenog rata, te da su tih godina jugoslovenski
vojnici ginuli na državnim granicama“, objašnjava Bešlin.
Iako je Goli otok bio tabu tema u vreme trajanja socijalističke
Jugoslavije, to pitanje se bilo otvorilo tokom pokušaja
liberalizacije socijalizma, krajem šezdesetih godina 20. veka, pre
svega na filmu, u književnosti, pozorištu. Tokom osamdesetih godina
pitanje nasilja na Golom otoku je praktično bilo potpuno otvoreno u
Jugoslaviji. A devedesetih se krenulo i u istorijski revizionizam, u
skladu sa novim političkim opredeljenjima.
„Ono što je devedesetih zapravo postao dominantni narativ u vezi sa
Rezolucijom Informbiroa jeste predstavljanje IB-ovaca isključivo kao
žrtava jer su se Srbija i Crna Gora tada vraćale u interesnu zonu
Moskve, iz koje je Jugoslavija izašla 1948. godine. Zbog toga je
bilo neophodno informbirovce predstavljati isključivo kao mučenike i
patriote“, smatra Milivoj Bešlin.
„Flert“ sa Rusijom
Danas se o tom periodu u Srbiji uglavnom ćuti, verovatno zbog
nejasnog spoljnopolitičkog kursa zemlje, koja se zvanično zalaže za
pristupanje EU, ali istovremeno neprestano „flertuje“ sa Moskvom.
Ćutalo se i prošle godine, kada se navršilo 70 godina od donošenja
prve Rezolucije Informbiroa, ali su se proslavljali neki drugi
datumi.
„O tome su ćuti jer je današnja Srbija politički okrenuta ka Rusiji
i sebe vidi kao političko predvorje Istoka, a ne Zapada, pa ne voli
da se seća trenutka kada je Jugoslavija bila izašla iz ruske
interesne zone. Srbija ne voli da se seća vremena kada je Beograd
mogao da na ravnoj nozi razgovara sa SSSR-om čuvajući vlastito
dostojanstvo i integritet. Zvanična Srbija se prošle godine, umesto
Titovog ’Ne’ upućenog Staljinu, sećala 1838. godine kada su navodno
bili uspostavljeni diplomatski odnosi između Srbije i Rusije, iako
je Srbija tada bila vazalna kneževina Osmanskog carstva. Moskva
Srbiju, dakle, i danas vidi upravo kao malenu i nemoćnu vazalnu
kneževinu i problem je što Srbija pristaje na takav odnos. A 1948. u
Jugoslaviji je bila godina koja je zaista uticala na svetsku
istoriju. Koča Popović je rekao da je 1941. imala balkanski značaj
za ovdašnje narode, a samo 1948. svetsko-istorijski značaj“, navodi
Bešlin.
Kristina Meneši zaključuje da se period od pre 70 godina često
posmatra kroz prizmu pojedinačnih ličnih sećanja, bez uzimanja u
obzir celokupnog konteksta pa se stvari simplifikuju i svode na
lični odnos Tita i Staljina, što, prema njenim rečima, nije suština
spora. S druge strane, dodaje ona, izložba koja tretira temu
Informbiroa jeste njen doprinos pokušaju da se razbije ćutnja o tom
periodu ovdašnje istorije i da se on kritički i objektivno sagleda.
Uz izložbu je izrađen i veoma sadržajan katalog sa komentarima
autorke, koji bi na primer mogao da posluži i kao školski udžbenik
za taj period istorije Jugoslavije, koji se u postojećim zvaničnim
udžbenicima istorije gotovo i ne spominje. Brojne bi se pouke mogle
izvući iz njega, od kojih bi neke sasvim sigurno bile primenjive i u
današnjici. |
