|
U novembru 1995. predstavnici međunarodne Kontakt grupe za BiH
uspeli su da usklade interese i ciljeve tri sukobljene strane u BiH,
dve susedne države Srbije i Hrvatske, i međunarodne zajednice. Nakon
tri i po godine rata, oni su predstavili predloge, kompromise i
ispravke – ali nisu izvršili temeljnu reviziju podele zemlje po
etničkim kriterijumima.
U ratu u BiH Bošnjaci (43,5 posto stanovništva) borili su se za
državu sa centralnom vladom, dok su se bosanski Srbi (31,2 posto) i
bosanski Hrvati (17,4 posto) borili za srpsku odnosno hrvatsku
poddržavu u okviru bosansko-hercegovačke konfederacije – i
eventualno kasnije povezivanje s matičnom nacijom – susednim
državama Srbijom i Hrvatskom.
U periodu od proleća 1992. do kraja 1995. sukobljene strane
proterale su stotine hiljada ljudi sa područja na koja su imali
pretenzije. Žrtve „etničkog čišćenja“ – odnosno prisilnog
raseljavanja – postali su prvenstveno Bošnjaci. Ali i mnogi Srbi i
Hrvati su sistematski proterivani.
Međunarodnim posrednicima je u pregovorima u američkoj vazdušnoj
bazi u Dejtonu, Ohajo, od 1. novembra do 21. novembra 1995. samo
prividno uspelo da ostvare ono što se do tada činilo nemogućim.
U mirovnom sporazumu, potpisanom u Parizu 14. decembra 1995, Bosna i
Hercegovina je priznata kao država u okviru prethodnih republičkih
granica, ali je podeljena na dva entiteta: Republiku Srpsku u kojoj
dominiraju Srbi i Federaciju Bosne i Hercegovine, gde Hrvati i
Bošnjaci dele vlast.
Iznad džungle lokalnih, regionalnih i nacionalnih vlada, parlamenata
i administracija, nadvila se država BiH. Najvišu vlast u državi čini
tročlano Predsedništvo u kojem su zastupljeni po jedan Bošnjak,
Srbin i Hrvat.
Čija je Bosna?
Četvrt veka godina nakon završetka rata, komplikovana ustavna
struktura teško može prikriti činjenicu da politička garnitura još
uvek nema volje za saradnju – i da među građanima ne postoji
zajedničko shvatanje države.
Politikom u BiH i danas dominira bauk nacionalizma iz 19. veka, koji
je ponovo probuđen raspadom multietničke Jugoslavije. Srbi
(pravoslavci), Bošnjaci (muslimani) i Hrvati (katolici) i dalje se
svađaju oko toga „čija je Bosna“.
Ova mala provincija, u kojoj ne postoji jasna većinska nacija kao u
Srbiji ili Hrvatskoj, od 15. veka je bila u sastavu Osmanlijskog
carstva, pre nego što je 1878. postala deo Habzburške monarhije.
U okviru Jugoslavije, sukob oko BiH je neutralizovan. Pre osnivanja
Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nakon Prvog svetskog rata,
Bošnjaci, Hrvati, Srbi i drugi južni Sloveni živeli su raštrkani u
različitim carstvima i administrativnim jedinicama. Jugoslavija je
bila prva nacionalna država svih južnoslovenskih naroda.
To se nije dopadalo onima koji su razmišljali u kategorijama
etničkog ekskluzivizma. Srpski i hrvatski nacionalisti nazivali su
Muslimane „islamizovanim Srbima“ ili „islamizovanim Hrvatima“, kako
bi Bosnu i Hercegovinu mogli pripojiti Velikoj Srbiji ili Velikoj
Hrvatskoj.
„Jugoslavija u malom“
Posle Drugog svetskog rata, partizani pod vođstvom Josipa Broza
Tita, kao komunisti i pobednici, propisali su „bratstvo i
jedinstvo“. BiH je proglašena zajedničkom državom Bošnjaka, Hrvata,
Srba, ali i nacionalnih manjina.
Ovo je bio kako idealistički tako i pragmatičan korak, jer sva tri
naroda govore srodne dijalekte. Uz to, nijedna jedina opština u BiH
u to vreme nije bila etnički homogena.
Pitanje kome pripada Bosna ponovo postaje virulentno nakon raspada
Jugoslavije 1991. Krajem te godine, kao odgovor na pritisak Nemačke,
tadašnja Evropska zajednica odlučuje da prizna jugoslovenske
republike koje su proglasile nezavisnost.
Kao iluzija se pokazalo da se Bosna može održati kao „minijaturna
Jugoslavija“, dok se spoljni okvir multietničke države raspadao.
Jer, odjednom se na dnevnom redu našlo nacionalno jedinstvo kako
Srba, tako i Hrvata.
Nezadovoljavajući mir
To je bilo posebno važno za Srbe, od kojih je trećina živela van
bivše jugoslovenske republike Srbije, ali i za Hrvate. Oživeli su
stari zahtevi za podelom multinacionalne države prema etničkim
kriterijumima.
Tamo, gde se zbog mešovitog sastava stanovništva političke
pretenzije nisu mogle legitimisati, pribeglo se etničkom čišćenju:
deportacijama, progonima i masovnim ubistvima.
Za razliku od ratova u Sloveniji i Hrvatskoj, u Bosni i Hercegovini
se nije radilo samo o preraspodeli teritorija, već i o opstanku
države. Ishod rata bio je nezadovoljavajući za sve strane.
Bošnjaci se mogu posmatrati kao moralni, ali ne i politički
pobednici Dejtonskog sporazuma. Oni nisu postigli ratni cilj
uspostavljanja bošnjačke nacionalne države, iako su prepoznati kao
glavne žrtve progona i masovnih zločina. Bošnjački nacionalisti
kategorički isključuju suživot i podelu vlasti sa Srbima. Pokolj u
Srebrenici služi im kao narativ za postizanje jedinstva i stvaranje
nacionalnog identiteta.
Suprotno tome, bosanski Srbi, koji su ratovali za bosansko-srpsku
državu, postigli su svoj cilj nasiljem, progonima i genocidom, iako
u Dejtonu nisu mogli da ostvare sve teritorijalne pretenzije.
Međutim, oni su se kao glavni ratni zločinci našli na stubu srama i
čak su zvanično isključeni iz mirovnih pregovora. U Dejtonu ih je
predstavljao predsednik Srbije Slobodan Milošević.
Ratni zločinci kao heroji
U godinama koje su usledile, političko rukovodstvo bosanskih Srba
uzima sebi za pravo da, po mogućnosti, spreči sprovođenje mirovnog
sporazuma. Oni negiraju genocid nad više od 8.300 bošnjačkih dečaka
i muškaraca u Srebrenici, a pravosnažno osuđene ratne zločince
smatraju svojim herojima.
Što više godina prolazi od potpisivanja Dejtonskog sporazuma, to je
veća polemika protiv jedinstvene države BiH. Sve su glasniji zahtevi
za nezavisnošću Republike Srpske.
I nacionalistički orijentisani Hrvati pojavljuju se kao grobari
Dejtonskog sporazuma. Jer, oni su se tokom sklapanja mira izvukli –
moralno i politički. Smatraju međutim nepravdom što, kao jedan od
tri konstitutivna naroda u BiH, nisu dobili entitet. Oni traže
temeljnu reorganizaciju države.
Veliki učinak Dejtonskog mirovnog sporazuma bilo je okončanje
ubijanja, raseljavanja i razaranja. Ozbiljan propust, međutim,
sastoji se u tome što je stranama u sukobu stvoren okvir koji
omogućava nastavak rata mirnim putem.
Uprkos ogromnoj pomoći spolja, Bosna i Hercegovina je i dalje
etnički, politički, institucionalno i mentalno duboko podeljena. U
Dejtonu je okončan rat – ali nije uspostavljen istinski mir. |
