|
Sonja Biserko (Beograd, 1948) rodila se i školovala u Beogradu
(Ekonomski fakultet). U vrijeme SFR Jugoslavije, od 1974. do 1991.,
radila je kao diplomatkinja u saveznoj administraciji. Bila je
predstavnica u Ujedinjenim Nacijama (1984-1989). Diplomaciju napušta
1991. zbog neslaganja s politikom Slobodana Miloševića. Osnivačica
je Helsinškog odbora za ljudska prava (1994) u Srbiji. Na njegovom
je čelu sve do danas. Desetljećima se dosljedno i ustrajno bori za
ljudska prava i za univerzalna humanistička načela. Njezin glas je
jedan od najprepoznatljivijih koji se opirao Miloševiću i svima u
Srbiji koji su imali utjecaj u afirmaciji nacionalizma i ideologije
koja je skrivila rat na prostoru bivše Jugoslavije. Neposredno nakon
rata, snažno i aktivno se angažirala na povratku izbjeglica. Aktivno
sve do danas radi na pomirenju i zbližavanju ljudi i naroda bivše
Jugoslavije. Njezina hrabrost, želja za otkrivanjem istine, jasnoća
argumentacije i borba za jednaka prava svih gotovo su bez premca na
našim prostorima. Dobitnica je brojnih priznanja, a u okviru jednog
projekta („1000 žena“) bila je nominirana za Nobelovu nagradu za
mir.
* * *
U intervjuu za Polis.ba, Sonja Biserko najprije govori o tome što ju
je motiviralo da se bori za pravdu te zašto je važno ne skrivati
istinu ma koliko ona bila gorka. Smatra da u društvu prevladava
uvjerenje da je bolje istinu potiskivati ili zataškavati. Potom
argumentira o aktualnoj društveno-političkoj situaciji na zapadnom
Balkanu te novoj energiji i odlučnosti zapadnih zemalja u rješavanju
otvorenih političkih pitanja. Odgovara na pitanje zbog čega
međunarodna zajednica nije mogla/htjela spriječiti rat u
Jugoslaviji. Tvrdi da je cilj rata bio etničko čišćenje. Uvjerena je
da je politizacija religije otišla predaleko…
* * *
Gospođo Biserko, u javnosti ste desetljećima. Vaša bogata biografija
obilježena je s jedne strane diplomacijom – od početka 70-ih pa sve
do rata kada ste zbog neslaganja s politikom Slobodana Miloševića
podnijeli ostavku i postali gorljiva kritičarka Miloševićeve vlasti,
a s druge strane ona je obilježena Vašim neumornim radom na polju
ljudskih prava. Godine 1994. osnovali ste Helsinški odbor za ljudska
prava u Srbiji, na čijem ste čelu do danas. Razgovor vodimo za
Polis.ba, portal koji je namijenjen da bude dijaloški, a ujedno i
angažiran u pozitivnim, integrirajućim, područjima društva i
religije. Vi godinama djelujete na tom području. Duh prošlih vremena
i danas je itekako dominantan. Jeste li izgubili vjeru u naša
društva, u ljude? Pomislite li nekada o uzaludnosti vlastitog
angažmana?
Kad čovek tako dugo traje na javnoj sceni, naravno da prolazi kroz
različite faze – od beznađa i želje da se ode, do očekivanja da će
se ipak nešto promeniti. Ovo su procesi dugog trajanja i nisu
ravnomerni. Imali smo užasan rat, a onda je nakon 2000. godine
sledila faza nade i promena. Nažalost, to nije dugo trajalo, jer je
nadzor Zapada oslabio, a lokalni lideri su nastavili sa svojim
ratnim agendama na drugi način. To se posebno odnosi na Srbiju koja
se samo prilagodila vremenu, čekajući nove okolnosti u kojima bi
„srpski svet“ napokon dobio završnicu. Osim toga, još uvek dominira
lični interes, a ne opšti, kod onih koji vode zemlje na Balkanu –
pljačka i korupcija – što je s jedne strane „zarobilo“ ove zemlje, a
s druge, dovelo do masovne emigracije, uglavnom na Zapad.
No, ipak ima i ohrabrujućih signala, ali su nedovoljni. Napredak
svake zemlje pojedinačno, ali i širi pokret za pluralizaciju Evrope
biće podsticaj pozitivnom razvoju na Balkanu. Pluralni Balkan je
poput – i u okviru – pluralne Evrope zaista veliki izazov.
Podrazumeva, međutim, i ogromnu odgovornost regionalnih elita i
društava, i iziskuje kritičko i kreativno promišljanje i delovanje,
u regionu i u Evropi.
Nakon više od 30 godina od raspada koji je pokidao sve političke i
druge veze, odnosi u regionu se, manje ili više, tiho obnavljaju na
svim nivoima. To samo jača moje uverenje da se raspad bivše
Jugoslavije ne može – i ne sme – izjednačavati s raspadom regiona,
jer je region neuporedivo stariji i trajniji. Jugoslavija je otišla
u istoriju, ali regionu pripada budućnost. Ruska agresija na
Ukrajinu vratila je Zapad, pre svega SAD, na Balkan, jer je rat
temeljno poremetio pre svega evropski bezbednosni okvir gde je
Balkan jedna od slabijih karika. Dakle, imam nadu da će se ovom
prilikom SAD pozabaviti nezavršenim poslovima na Balkanu, što
podrazumeva stavljanje tačke na raspad Jugoslavije. Znači, nezavisno
Kosovo i bez rekompozicije Balkana. To je uostalom, i glavna
pretpostavka za konsolidaciju regiona. Otvaraju se realnije evropske
perspektive. Međutim, za ostalo moramo i sami nešto poraditi.
Što je to što Vas nosi kroz to sve vrijeme u Vašem djelovanju, a
nailazili ste na silne otpore. Je li to neki inat, nada u bolje,
moralni osjećaj za pravdu?
Sve pomalo. Kad se čovek nađe u tako poremećenim vremenima koja
poništavaju sve vrednosti i ljudskost, neminovno se suoči sa izborom
– kojim putem da krene. Mislim da smo svi prolazili to na različite
načine. Ja sam eto, odabrala put kojim još uvek hodam. Kad jednom
napravite izbor, nema natrag. U takvim situacijama čovek bira ono
što nosi u sebi.
Na jednom mjestu ste rekli da je nužno govoriti javno o svemu što
znate kako bi se na koncu otkrila istina. Zbog svojih istupa trpite
napade, prozivanja. Ne tako davno Milorad Dodik, tada član
predsjedništva BiH, rekao je za Vas da ste „sramna žena koja uživa
sve slobode u Srbiji“. O kakvoj slobodi govori Dodik? Kako je
živjeti u ambijentu koji Dodik i Vučić prema svojim kriterijima
označavaju slobodnim?
Njihova sloboda je sloboda laži i manipulacije, ali istina se zna.
Ratovi i sve što se dešavalo i dešava u ovom regionu je već
dokumentovano. Od toga se ne može pobeći. Dakle, reč je o političkoj
eliti, ali i društvu koje nije spremno da se suoči sa svojom
odgovornošću. Otuda i ta instrumentalizacija medija koji imaju
ogromnu odgovornost za kreiranje toksične atmosfere u kojoj živimo.
Dok razgovaramo svijet se suočava s najvećom krizom od Drugog
svjetskog rata zbog ruske invazije na Ukrajinu. Rekao sam da ste
bili dugo u diplomaciji, poznajete dobro međunarodne odnose. Je li
ovaj rat prekretnica u stvaranju novog međunarodnog poretka? Vodi li
ruska invazija na Ukrajinu, što je strašno i zamisliti, u novi rat
svjetskih sila?
Međunarodni liberalni poredak kakav poznajemo odavno je u procesu
promena. Rat u Ukrajini je samo ubrzao ili bolje iskristalisao odnos
snaga. Rusija je krenula u avanturu koja će je skupo koštati i
diskreditovati bez obzira na to kako će se rat završiti. Pre svega,
rat će do kraja učvrstiti osporavani identitet Ukrajinaca. Zapad
stvara novi bezbednosni poredak u Evropi gde Balkan takođe ima
značajno mesto.
A na Balkanu, prvenstveno zapadnom, ostala su neriješena mnoga
pitanja koja od posljednjeg rata ovu regiju stalno vode u regresiju.
Ovdje posebno mislim na odnos Srbije i Kosova, na političku
nefunkcionalnost BiH, na krizu vlasti u Crnoj Gori. Mogu li ova tri
ključna politička žarišta uzrokovati i veću krizu od današnje i može
li ovaj rat u Ukrajini ohrabriti retrogradne politike u regiji za
nova nasilja?
Zapadna diplomatska ofanziva u regionu upravo je i rukovođena tim
„nezavršenim poslom“ jer se od početka ruske agresije špekulisalo da
bi Moskva mogla otvoriti drugi front na Balkanu. Otuda ta promptna
reakcija Zapada. Evropsko-američki predlog za normalizaciju odnosa
Beograda i Prištine je na stolu, a prema nekim informacijama trebalo
bi da se potpiše do kraja marta. Očigledna je žurba. Beograd je
očekivao da će Kurti odbaciti taj predlog, ali se to ipak nije
desilo, jer su obojica pod ogromnim pritiskom, pre svega Amerike, da
se to što pre finalizira. Predsednik Vučić je sam sebe doveo u
situaciju (totalna rusifikacija javne sfere u Srbiji, kao i srpskog
nacionalizma) koju sada mora raščišćavati, ponovo upotrebom medija.
Cirkus kojem smo svedočili u Skupštini takođe spada u to. Nažalost,
srpska akademska elita je listom protiv tog predloga, dok se SPC još
zvanično nije oglasila. Većinski, ona je protiv predaje Kosova. Kao
da ono nije predato 1999, kad je svet intervenisao da bi sprečio još
jedan genocid. Čini mi se da će patrijarh Porfirije ipak dati
podršku predlogu. U toku je veliko previranje prvenstveno u
krugovima elita koje se nisu distancirale od Miloševićevog i
sopstvenog projekta. Vučić svakodnevno, kao i obično, gostuje na tv
ekranima i formulisao je svoju dilemu tako što se Srbija mora
rukovoditi svojim “ekonomskim interesima, koji su na zapadu, kao i o
pitanjima duše koja je i na istoku”. Zanimljiva formulacija oko koje
treba da prelomi odluku.
Vratit ćemo se malo unatrag na sam raspad Jugoslavije, na nastanak
retrogradnih politika o kojima smo govorili. Dosta često u svojim
nastupima jasno govorite kako je raspadu Jugoslave prije svega
doprinijela Miloševićeva politika stvaranja Velike Srbije. Budući da
ste bili u diplomacije do 1991. godine, zašto Međunarodna zajednica
nije odlučnije reagirala u sprječavanju rata, u zaustavljanju
Miloševića?
Međunarodna zajednica, u ovom slučaju zapadna, je i sama tada
prolazila kroz turbulentne promene. Raspad Sovjetskog Saveza bio je
tektonski poremećaj u međunarodnim odnosima koji još uvek traje.
Rusija nije pristala, kao što se vidi, na promenu svog statusa
globalne sile i krenula je u reviziju, izazivajući sukobe u celom
svom susedstvu. Dakle, kao globalna sila u raspadu sa ogromnim
nuklearnim potencijalom ona je bila primarni fokus Zapada u to
vreme. To je naravno išlo na ruku Beogradu koji je iskoristio
strateški vakuum na Balkanu i krenuo je u ratnu avanturu čije
posledice još uvek snosimo. Zapad nije lako prihvatio raspad
Jugoslavije, bez obzira što su obaveštajni podaci (CIA i drugih)
ukazivali na mogućnost sukoba. Prvi nagon je bio da se sačuva
državni okvir Jugoslavije, što je bilo i ponuđeno na Konferenciji u
Hagu 1991. Srbija je to odbila, a prinudila je i Crnu Goru da povuče
svoj potpis sa dokumenta s namerom da se prikaže kao strana koja
nastoji da sačuva Jugoslaviju, naravno, po svojoj meri. Naravno, i
rat u Iraku je odvukao SAD na tu stranu, a Evropa nije imala
kapacitet da se izbori sa srpskom agresijom. Iz takve konstelacije
usledilo je niz politika koje su postepeno stavljale region pod
kontrolu. Neuspeh Haške konferencije vodio je priznanju svih
republika nakon što je Badinterova [Robert Badinter] komisija
formulisala kriterije za njihovo priznanje. Naravno, to nije
zaustavilo rat. Slovenija i Hrvatska su priznate u januaru 1992,
nakon što je Hrvatska već bila temeljno devastirana, a 30 odsto
njene teritorije okupirano. Tada Beograd pristaje na dolazak UN
trupa koje bi, kako je Borisav Jović u svom dnevniku zabeležio, bile
tamo dok se stvore okolnosti za referendum na kojem bi Srbi glasali
za pripajanje Srbiji. Rat su zaustavile SAD 1995, kad lidere odvode
u Dejton gde se prihvataju Dejtonski i Erdutski sporazum. Erdutski
sporazum je uspešno sproveden, dok je Dejtonski sporazum predmet
sporenja, jer tako koncipiran sada je glavni razlog
disfunkcionalnosti Bosne, jer je ugrađen etnički princip koji stalno
generiše velikodržavne ideje.
Svojom neadekvatnom politikom 90tih međunarodna zajednica je
omogućila (ili nije sprečila) prostor za etničke podele. Nisu
zaustavili genocid u Bosni i Hercegovini 1992. Čekali su da masakr i
genocid u Srebrenici dovedu u pitanje njihov kredibilitet. Ovakav
pristup davao je nadu Srbiji da ostvari svoje težnje u Bosni, Crnoj
Gori, Kosovu, pa čak i Makedoniji.
Pisali ste mnogo o brutalnom raspadu Jugoslavije. Imate uvid što se
sve događalo? Koji su po Vašem mišljenju bili, osim već spomenute
Miloševićeve politike, ključni razlozi za rat?
Do raspada Jugoslavije došlo je delovanjem niza unutrašnjih i
spoljnih faktora tokom dugog perioda, delovanjem koje je rezultiralo
istovremenim kolapsom komunističkog sistema i federalne države.
Liberalni potencijal jugoslovenskog socijalizma i prednosti koje je
zemlji tokom gotovo 50 godina obezbedio njen jedinstven međunarodni
položaj nisu bili dovoljno snažna osnova za njenu mirnu, demokratsku
modernizaciju i transformaciju.
Srpska elita nije prihvatila razvojnu realnost i težnju drugih
republika za višim stepenom nezavisnosti u okviru zajedničke
jugoslovenske države. Emancipacija nacija unutar Jugoslavije bila je
neizbežan, prirodan proces.
Evolucija Jugoslavije ka fleksibilnijoj federaciji može se pratiti u
sklopu mnogih ustavnih promena u periodu od 1946. do 1974. Trend se
intenzivirao 1960-ih na početku procesa istinske decentralizacije
Jugoslavije. Zahtev za većom samostalnošću postavljale su sve
republike i pokrajine, iako na različitim nivoima i u različitim
sferama.
Pošto Srbija nije uspela u recentralizaciji Jugoslavije u čemu je
dobila podršku samo od JNA, ona je krenula u osvajački pohod za šta
je imala široku podršku u srpskim elitama i društvu.
Zlo rata najviše se sručilo na BiH. Franjo Tuđman i Slobodan
Milošević su imali projekte razmještanja vlastitog stanovništva,
tzv. humana preseljenja, zatim razmjene teritorija itd. Jesu li te
dvije politike jednake?
Nisu u potpunosti jednake, samo u slučaju Bosne. Poguban je bio
hrvatsko-muslimanski rat koji je završio Vašingtonskim sporazumom
1994. Kažem poguban, jer su te dve strane bile na udaru srpske
agresije. Tuđmanova opsesija Bosnom je takođe opteretila brži razvoj
Hrvatske.
Je li rat u bivšoj Jugoslaviji imao elemenata građanskoga rata?
To je pre svega bio osvajački rat Srbije i u tom smislu Srbija snosi
najveću odgovornost za brutalan raspad zemlje što je dokazano i u
Haškom tribunalu. Elementi građanskog rata postoje, ali to nije
primarno. Pogubno je to što su sve strane prihvatile koncept etničke
države i shodno tome raznim drugim politikama radile na etnifikaciji
svojih država. Etničko čišćenje je bilo cilj rata, a ne njegova
posledica. Nažalost, povratak izbeglica nigde nije bio uspešan sem
na Kosovu, jer su se Albanci uglavnom vratili. U Bosni je 1997.
godina proglašena godinom povratka, s time što se odvijao tako što
je „svako išao svome“ i time je dodatno cementirana etnička podela.
Bosni je nametnuto rešenje koje je u suprotnosti sa evropskim
konceptom društva, zato je i njihova odgovornost za to što BiH ne
može da skine tu „ludačku košulju“ koja joj je navučena.
Danas gotovo 30 godina od rata ni službeni Zagreb ni Beograd, a ni
drugi politički centri i strukture (ni političke ni religijske) nisu
se ispravno suočili sa svojom prošlošću, nisu priznali strašnu
nepravdu koja je prouzrokovala zločine. Mogu li naša društva
iznjedriti nekog „Willya Brandta“, odnosno političare koji će se
moći suočiti s istinom rata, posebno sa zločinima vlastite politike?
Do sada to očigledno nije bilo moguće. Razne izjave pojedinih
političara očigledno nisu bile dovoljne, a ni iskrene. Nažalost, na
delu je kultura sećanja koja je uzela maha, rekla bih i šire, radi
se o victimhood nacionalizmu. Takav pristup opterećuje pristup
prošlosti i posebno prevazilaženju njenih tamnih strana. Jer, tim
pristupom počinitelji postaju kolektivne žrtve, krijući se iza
nacionalnog sećanja na žrtve. To se upravo desilo u Srbiji (kao i
drugde), gde je zvanična kultura sećanja, ili dominantna kultura
sećanja u suštini sprečila značajniji pomak u sagledavanju vlastite
uloge u ratovima devedesetih. Zbog toga nije otvoreno pitanje
razarajućih posledica ratne politike, iako je to u korenu svih
aktuelnih problema u samoj Srbiji. Ratovi devedesetih i, posebno,
Srebrenica potiskuju se i relativizuju. Traži se „pravedna raspodela
krivice“. Na delu je istorijski revizionizam, koji uključuje ne samo
poslednji, nego i Drugi svetski rat. Kao primer navešću da je
zastupnik SDS (BiH) nedavno zatražio da se četnici tretiraju kao
partizani u Muzeju bitke na Sutjesci.
Često ste bili kritični prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, posebno
kada je u pitanju njezina uloga u posljednjem ratu. Na jednom mjestu
kažete kako je ona prvo politička pa tek onda vjerska organizacija.
Koji je po Vašem mišljenju razlog što religijske zajednice u regiji
nisu faktor pomirenja, nego češće generatori podjela?
U uslovima dezorijentacije i raspada socijalističkog sistema
vrednosti (kao i u svim ostalim postsocijalističkim zemljama)
religija dobija ključnu ulogu u oblikovanju novih vrednosti. Jer,
smatra se da je religija kičma na kojoj se drži svako tradicionalno
društvo. SPC već osamdesetih stupa na javnu scenu u funkciji
mobilisanja Srba u celoj Jugoslaviji, posebno u BiH i Hrvatskoj na
genocidu nad srpskim narodom u Drugom svetskom ratu.
Tokom devedesetih unutar SPC dominira svetosavska ideologija koju
zastupaju Otačastveni pokret Obraz, Sveti Justin Filozof, Dveri
srpske. Oživljava princip sabornosti – „koncentraciona vlada” – koji
zastupa Koštuničina vlada, što u suštini znači napuštanje
pluralističkog modela društva koji predstavlja nasleđe evropske
prosvećenosti. Sintagma te ideologije je – jedan narod, jedne
religije u jednoj državi.
Teološko oblikovanje javnog prostora u Srbiji je počelo nakon 2000.
godine, kad pravoslavlje s političkim pretenzijama počinje da
oblikuje javni, društveni prostor, pri čemu se ugrožavaju prava
drugih na sopstveni identitet. Odbacuju se sekularne vrednosti
civilnog društva – demokratija, civilno društvo, pluralistički
diskurs, sekularna i verska tolerancija i individualna ljudska
prava. Može se zaključiti da crkva i država u Srbiji deluju u
velikoj harmoniji. Ostaje da se vidi kako će se razrešiti pitanje
oko Kosova i američko-evropskog predloga koji je na stolu.
Nije li onda SPC sredstvo politike ili je politika glavno zanimanje
pravoslavnih jerarha?
Politizacija religije otišla je predaleko kao što se videlo u
slučaju Crne Gore. SPC nikada nije priznavala avnojske granice i
uporno stoji na poziciji ujedinjenja srpskih zemalja. Nije čudno što
u projektu „srpski svet“ glavnu ulogu upravo ima SPC.
Znači li to da su naša društva u fazi desekularizacije, odnosno
sakralizacije politike, i to sada više nego i u samom ratu i poslije
rata. Kad se treba izvršiti neka politička revolucija, prvo idu
molitve, litija i molebani, najprije svetinje?
Zapadni Balkan se već godinama suočava sa erozijom sekularnih
građanskih društava zbog politizacije religije i izobličenja verskih
principa koji poprimaju oblike etnonacionalizma i etnocentrizma.
Vidimo kako i u ruskoj invaziji na Ukrajinu vrlo važnu, nažalost
također negativnu, ulogu igra Ruska pravoslavna crkva koja je
nositelj ideje tzv. ‘ruskog svijeta’, u kojem će Ruska pravoslavna
crkva dobiti opet prominentno mjesto u ruskom društvu, za što su i
rat i invazija na Ukrajinu legitimno sredstvo. S druge strane mogli
smo od mnogih visoko rangiranih političara u Srbiji čuti govor o
tzv. ‘srpskom svetu’, u kojem bi Srpska pravoslavna crkva mogla
imati ključnu ulogu. Mogu li se usporediti ova dva ‘svijeta’ i kakve
bi to posljedice moglo izazvati u regiji?
„Srpski svet“ kao termin, ulazi u upotrebu 2013., nakon što je
formiran fond Ruski svet i nakon što se Rusija počinje značajno
infiltrirati na Balkan 2012. Već Putinov govor na Forumu za
bezbednost u Minhenu 2007. nagovestio je promene u ruskoj politici.
I Ruska pravoslavna crkva ima identičnu ulogu u ruskom društvu. Ona
podržava Putinov rat u Ukrajini, a patrijarh Kiril izjavljuje da će
vojnici koji poginu u Ukrajini biti očišćeni od svih grehova.
Patrijarh Porfirije je upravo na dan jedinstva srpskog naroda u
Republici Srpskoj izjavio: „Nismo sigurni da se granice država opet
neće menjati.“ S obzirom na kontekst u kome je ovo patrijarh
saopštio, nesumnjivo je da se time podstiče stvaranje tzv. Srpskog
sveta na račun BiH i Crne Gore.
Upravo je izbor patrijarha Porfirija na čelo Srpske pravoslavne
crkve potaknuo nadu za jednim zaokretom prema zbližavanju Katoličke
i Pravoslavne crkve. Razlog te nade bila je činjenica Porfirijeve
ranije otvorenosti, dijaloške usmjerenosti koja se mogla iščitavati
iz njegovih javnih nastupa, susreta. Međutim, dolaskom na mjesto
patrijarha stvari se mijenjaju na gore. Jesu li zagrebački vladika i
srpski patrijarh ista osoba?
Vladika Porfirije stekao je izuzetan ugled u nekim zagrebačkim
krugovima, jer je oformio krug javnih ličnosti Zagreba sa kojima je
sve te godine komunicirao na nov način kad je reč o SPC. Međutim,
nakon izbora za patrijarha njegov narativ se promenio naročito kada
je reč o Kosovu, Crnoj Gori i Bosni.
Osim SPC-a, nisu li književnost, intelektualci, kulturne institucije
imale i imaju veliku ulogu u svemu ovome o čemu pričamo?
Kultura je bila važno polje za mobilizaciju podrške za ratnu
politiku. Sve je počelo na polju kulture u širem smislu. Ključnu
ulogu je u tome imao ideolog srpskog nacionalizma krajem XX. veka
Dobrica Ćosić. Gotovo sve institucije kulture su bile deo tog
projekta u kojem su imale važnu ulogu u postizanju konsenzusa.
Problem je još složeniji, jer se taj propagandni deo kulture iz
osamdesetih naknadno ponovo afirmiše kao mainstream. O tome svedoče
i brojni dokumenti kao što su Strategija očuvanja i jačanja odnosa
matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu (2011),
zatim Povelja o srpskom kulturnom prostoru koju su potpisali
ministri obrazovanja Republike Srbije i Republike Srpske, Zakon o
ćirilici (2021) i posebno Strategija razvoja kulture Republike
Srbije od 2020. do 2029. To prate i nove produkcije televizijskih
programa – dokumentarnih i igranih (serije) koje cementiraju
narativ, na primer, o oslobodilačkom ratu Srba u BiH (rat protiv
fundamentalista), relativizaciji zločina i Srbima kao jedinim
žrtvama. Glorifikacijom ratnih zločinaca kao nacionalnih heroja
promoviše se nekažnjivo i obesmišljava nasleđe ICTY.
Nikada niste isključivali vjeru u Boga, vjeru kao takvu, nego
ustajete protiv religijske nedosljednosti i licemjerstva, zle
prakse. Mislite li da su vjernici, posebno vjerski službenici,
biskupi, teolozi svjesni silnog potencijala dobra svojih vjera ili
vjera ipak čovjeku oduzima slobodu i osobni izbor?
Uloga religije i crkve ponovo dobijaju značajno mesto u svetu,
posebno u tranzicionim društvima, poput postkomunističkih.
Dugotrajna kriza, slom vrednosnog sistema, otpor tranziciji i
reformi, te ratovi i masovni ratni zločini stvorili su prostor za
delovanje svim onim snagama koje se i same odupiru promenama. Uloga
religije može se posmatrati iz dva ugla: kao pitanje prava na
slobodno izražavanje i prakticiranje religije, kao jednog od
osnovnih ljudskih prava i, drugo, kao odnos crkve prema ljudskim
pravima.
Dakle, religija ima svoju komunikativnu dimenziju, odnosno sadrži i
određenu spremnost za dijalog. Temelj za dijalog bi bila ljudska
prava, ljudsko dostojanstvo – to su važne poruke koje su ukorenjene
u biblijskoj tradiciji. Da bi preuzela ulogu produktivnog
sučeljavanja između religije i moderne, kad je reč o SPC ona bi
morala pre toga da se suoči sa vlastitom ulogom u decenijama iza
nas, preuzme odgovornost za podršku ratu i velikodržavnom projektu i
ignorisanje zločina koji su počinjeni u ime ideologije koja je iza
sebe ostavila pustoš.
Kao netko s velikim životnim iskustvom, kako vidite budućnost naših
društava? Ili ako Vam je nezgodno pitanje, možemo li od Vas, jedne
od iznimnih osoba i žena našega vremena, čuti Vaš životni credo?
Nije lako anticipirati budućnost ovog regiona s obzirom na izazove s
kojima se suočavaju regionalni i međunarodni akteri u nastojanju da
obezbede stabilnost i demokratski razvoj u ovom izuzetno kompleksnom
okruženju.
Herold Džejms je 2001. napisao da su brzina promena u svetu i opšta
nestabilnost i nesigurnost generisane procesom globalizacije,
stvorile plodno tlo za jačanje konzervativizma i ekstremnu promociju
interesa pojedinih naroda ili zemalja, a obeshrabrile rađanje novih,
racionalnih vizija društvenog napretka i budućnosti čovečanstva. To
bi bila tačna ocena koja je dovela do aktuelnih poremećaja na
svetskoj sceni.
Budućnost Balkana će zavisiti od zajedničkog opredeljenja za
nacionalni i regionalni demokratski projekat, i integraciju u širi
evropski projekat. Zavisiće, takođe, i od dubljeg razumevanja dva
fenomena: fenomena države Jugoslavije i originalne forme njenog
komunizma/socijalizma, i nasleđa koja su ova dva fenomena za sobom
ostavila, uključujući antifašizam.
Moj kredo: Budi uvek svoj.
Razgovarao: Ivan Tučić, polis.ba |
