|
Poslednjih dana jula navršava se 70 godina od kako se Vojvodina,
voljom svih naroda koji su u njoj živeli, konstituisala kao
autonomna pokrajina, odlučivši istovremeno da se prisajedini Srbiji.
Naime, tokom rata 1941–1945, zbog velikog doprinosa vojvođanskih
partizanskih jedinica antifašističkoj borbi, Vojvodina izrasta u
posebnu teritorijalno-političku jedinicu i tada počinju razgovori o
modalitetima njenog uključivanja u novu ustavno-pravnu koncepciju
jugoslovenskog federalizma koja se kreirala. U skladu sa tim, nakon
konačnog oslobođenja Jugoslavije od fašizma, 30–31. jula 1945,
održava se Skupština izaslanika naroda Vojvodine – Srba, Mađara,
Hrvata, Slovaka, Rumuna, Rusina, Jevreja – koja je donela na
osnovama istorijskih, nacionalnih i drugih specifičnosti, odluku o
konstituisanju Vojvodine u autonomnu pokrajinu. Istovremeno je
Skupština donela i odluku da se autonomna pokrajina „prisajedini
federalnoj Srbiji“.
Iz navedenog proizlazi: Vojvodina se voljom svojih naroda i to svih
njenih naroda, konstituisala u autonomnu pokrajinu i kao takva ušla
u sastav Srbije. Važno je istaći da je iz redova svih nabrojanih
naroda govorio po jedan predstavnik, koji je podržao stav o
autonomnoj Vojvodini koja pristupa Srbiji – njihove izjave su bile
zvanične i štampane uz Odluku Skupštine u Službenom listu Vojvodine,
čime su dobile pravnu snagu. Iz ovoga je jasno da se ne može
osporavati odluka donesena na Skupštini izaslanika, da se formira
vojvođanska autonomija, a da se ne ospori i druga odluka iste
Skupštine o prisajedinjenju Srbiji, jer Vojvodina kao autonomija
ulazi u sastav Srbije. I u tom smislu, Vojvodina je svojom voljom,
dakle, unilateralno konstituisala autonomiju. Ovde nije reč o
političkim i pravnim odlukama Republike, pa sledstveno tome, ona ne
može jednostrano ni da je dovodi u pitanje. Zato Ustav iz 2006, osim
što u Vojvodini ima krnji legitimitet (jer uprkos svim
nepravilnostima nije dobio potrebnih 50 odsto glasova) jeste i
nesumnjivi istorijski falsifikat, jer iz njegovog sadržaja proizlazi
da je Srbija konstituisala vojvođansku autonomiju. Autonomija
Vojvodine je istorijski fakticitet i starija je od Ustava Srbije,
tačnije, od pet poslednjih Ustava Republike; što ne znači da bi je
trebalo stavljati iznad ili izvan konstitucionalnog okvira Srbije,
već samo njega prilagoditi istorijski vernom karakteru
integrisanosti Vojvodine u Srbiju.
Najfrekventnija primedba savremenih nacionalističkih ideologa, kada
je reč o Skupštini izaslanika, da je reč o jednostranačkoj
instituciji – nije istorijski utemeljena. Prema politici kompromisa
antifašističkih pobednika u Jugoslaviji i zapadnih saveznika, pre
svega Britanaca, sve skupštine su bile dužne da izražavaju političku
pluralnost, pa i ova vojvođanska. U njoj su participirali
predstavnici Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) – ona je iznela
rat, ali je bilo i predstavnika brojnih građanskih stranaka. Dakle,
ta skupština je bila i nacionalno i politički pluralna i
raznorodnošću je reprezentovala sve šarolikosti i protivrečnosti
tadašnje Vojvodine. I, sasvim otvoreno, Skupština izaslanika naroda
Vojvodine iz 1945, je bila sve ono što nije bila Velika narodna
skupština iz novembra 1918. Ali se, naravno, ni ona ne može
istorijski osporavati, jer ima legitimitet koji proizlazi iz pobede
u Prvom svetskom ratu. Sem političkog legitimiteta, odluka uz 1945,
imala je i nesporni legalitet, jer ju je verifikovala Privremena
narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije (DFJ) –
najviše zakonodavno i predstavničko tela nove Jugoslavije, koje je
imalo puno međunarodno priznanje.
Neretko se u nacionalističkim krugovima mogu čuti primedbe da je
ujedinjenje izvršeno 1918, i da je bespotrebno vraćati se na 1945.
Osim što je karakter ta dva integrativna procesa veoma različit –
nije svejedno da li je reč o utapanju politički obezličene i
bespravne provincije voljom oko trećine njenog stanovništva, jer
drugi nisu ni pitani ili se prisajedinjenje izglasava voljom svih
naroda i to u statusu autonomne pokrajine. Takođe i u
formalno-pravnom smislu je važno afirmisati prisajedinjenje iz 1945.
Naime, odlukama međunarodno priznate Privremene narodne Skupštine
DFJ, posebno je naglašeno da „između predratne i današnje
Jugoslavije nema, u pogledu njenog unutrašnjeg uređenja, nikakvog
kontinuiteta“ – dakle, međunarodno nova Jugoslavija je prihvatala
kontinuitet sa Kraljevinom, ali u unutrašnjem poretku proklamovan je
potpuni pravni diskontinuitet – zbog toga je i formalno-pravno, ali
i politički bilo nužno obnoviti vezu Vojvodine sa Srbijom 1945.
Vraćajući se 31. julu 1945, i Skupštini izaslanika na kojoj je
Vojvodina konstituisana kao politička jedinica, tj. autonomna
pokrajina koja će 1968. amandmanima na savezni ustav postati i
element (ne i konstituens, kako se u Novom Sadu ili Prištini može
čuti – to su bile samo republike) jugoslovenskog federalizma, daje
se doprinos istorijskoj istini i racionalnom poimanju i razumevanju
prošlosti. Skupština od 31. jula tek je prvi u nizu datuma kad su
stvorene pretpostavke za izgradnju suštinske autonomije, ali geneza
njenog nastanka išla je tegobno, uz brojne kontradikcije i ne bez
višedecenijskih otpora i sukoba. U tom kompleksnom istorijskom
procesu, ključne tačke su bile: destaljinizacija Jugoslavije i
diskontinuitet sa sovjetskom centralističkom paradigmom 1948–1953;
ustavne rasprave u borbi za autonomiju 1961–1963; smena Aleksandra
Rankovića 1966; drugi i treći set amandmana na jugoslovenski ustav
1968, i 1971; da bi se autonomistička arhitektonika zasvodila
ustavom iz 1974. Položaj Vojvodine u jugoslovenskoj federaciji
garantovao je tada zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, pravo na
imovinu i raspolaganje sopstvenim prihodima. Vojvođanska autonomija
bila je garantovana saveznim ustavom i pravom veta koga je
posedovala, čime su potvrđene izvorne istorijske i političke težnje
za autonomijom, proistekle iz antifašističkog pokreta i
Narodnooslobodilačke borbe. Ovi preduslovi otvorili su period
istorijski neuporedivog ekonomskog, društvenog i kulturnog razvoja
Vojvodine.
Istorijski, nacionalno-pluralni, demokratski i antifašistički koreni
vojvođanske autonomije aktuelni su i u savremenosti, upravo koliko i
davnašnje težnje da se ne samo autonomni status, već i sama
Vojvodina kao istorijska činjenica i teritorijalno-politička
jedinica obesmisle i ukinu. Pozivanjem na Skupštinu izaslanika, na
političkoj ravni – afirmisan je princip po kome je autonomija
Vojvodine delo svih vojvođanskih naroda, ali je istaknut i
istorijski fakticitet, da autonomija nije oktroisana ili darovana –
već je rezultat političkih odluka predstavnika svih naroda
Vojvodine, dakle, autohtono formirana. To je istorija. Sve ostalo su
političke nagodbe i naknadne konstrukcije. Oni koji misle da se na
istorijskim falsifikatima i neistinama, kao i na pogrešnom
razumevanju prošlosti mogu graditi zdravi temelji društva u
sadašnjosti, morali bi da znaju – istorija se ne može promeniti
sedamdesetak godina kasnije, menjaju se samo svest i saznanja o
njoj. Naposletku, demokratija i evropska orijentacija uvek su se u
Srbiji najlakše razotkrivale u pitanju odnosa i razumevanja države
kao složene zajednice. Nekad je to bio odnos prema Jugoslaviji i
nacionalnoj ravnopravnosti u njoj, a od kraja šezdesetih godina XX
veka i odnos prema autonomiji pokrajina. Sada, kad jugoslovenske
federacije nema, fundamentalni i nepogrešivi lakmus provere
demokratske i evropske orijentacije u Srbiji je Vojvodina.
Derogiranje i osporavanje autonomnih prava jedine preostale
pokrajine, vrlo brzo bi se zakonomerno pretvorilo u redukciju
demokratskih i građanskih prava i u ostatku Srbije. Zbog toga nije
hiperbolisanje tvrditi da je autonomna Vojvodina poslednja linija
odbrane demokratskog kursa i evropskog (zapadnjačkog) opredeljenja u
Srbiji. |
