VOJVODINA

STRANA 1

 

VOJVODINA

STRANA ::: 1

INFO   :::  Vojvodina > Poslednja linija odbrane evropske Srbije

 

 

70 godina od konstituisanja autonomije Vojvodine

Poslednja linija odbrane evropske Srbije

Piše: Milivoj Bešlin

30. jul 2015, Novi magazin

Poslednjih dana jula navršava se 70 godina od kako se Vojvodina, voljom svih naroda koji su u njoj živeli, konstituisala kao autonomna pokrajina, odlučivši istovremeno da se prisajedini Srbiji. Naime, tokom rata 1941–1945, zbog velikog doprinosa vojvođanskih partizanskih jedinica antifašističkoj borbi, Vojvodina izrasta u posebnu teritorijalno-političku jedinicu i tada počinju razgovori o modalitetima njenog uključivanja u novu ustavno-pravnu koncepciju jugoslovenskog federalizma koja se kreirala. U skladu sa tim, nakon konačnog oslobođenja Jugoslavije od fašizma, 30–31. jula 1945, održava se Skupština izaslanika naroda Vojvodine – Srba, Mađara, Hrvata, Slovaka, Rumuna, Rusina, Jevreja – koja je donela na osnovama istorijskih, nacionalnih i drugih specifičnosti, odluku o konstituisanju Vojvodine u autonomnu pokrajinu. Istovremeno je Skupština donela i odluku da se autonomna pokrajina „prisajedini federalnoj Srbiji“.

Iz navedenog proizlazi: Vojvodina se voljom svojih naroda i to svih njenih naroda, konstituisala u autonomnu pokrajinu i kao takva ušla u sastav Srbije. Važno je istaći da je iz redova svih nabrojanih naroda govorio po jedan predstavnik, koji je podržao stav o autonomnoj Vojvodini koja pristupa Srbiji – njihove izjave su bile zvanične i štampane uz Odluku Skupštine u Službenom listu Vojvodine, čime su dobile pravnu snagu. Iz ovoga je jasno da se ne može osporavati odluka donesena na Skupštini izaslanika, da se formira vojvođanska autonomija, a da se ne ospori i druga odluka iste Skupštine o prisajedinjenju Srbiji, jer Vojvodina kao autonomija ulazi u sastav Srbije. I u tom smislu, Vojvodina je svojom voljom, dakle, unilateralno konstituisala autonomiju. Ovde nije reč o političkim i pravnim odlukama Republike, pa sledstveno tome, ona ne može jednostrano ni da je dovodi u pitanje. Zato Ustav iz 2006, osim što u Vojvodini ima krnji legitimitet (jer uprkos svim nepravilnostima nije dobio potrebnih 50 odsto glasova) jeste i nesumnjivi istorijski falsifikat, jer iz njegovog sadržaja proizlazi da je Srbija konstituisala vojvođansku autonomiju. Autonomija Vojvodine je istorijski fakticitet i starija je od Ustava Srbije, tačnije, od pet poslednjih Ustava Republike; što ne znači da bi je trebalo stavljati iznad ili izvan konstitucionalnog okvira Srbije, već samo njega prilagoditi istorijski vernom karakteru integrisanosti Vojvodine u Srbiju.

Najfrekventnija primedba savremenih nacionalističkih ideologa, kada je reč o Skupštini izaslanika, da je reč o jednostranačkoj instituciji – nije istorijski utemeljena. Prema politici kompromisa antifašističkih pobednika u Jugoslaviji i zapadnih saveznika, pre svega Britanaca, sve skupštine su bile dužne da izražavaju političku pluralnost, pa i ova vojvođanska. U njoj su participirali predstavnici Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) – ona je iznela rat, ali je bilo i predstavnika brojnih građanskih stranaka. Dakle, ta skupština je bila i nacionalno i politički pluralna i raznorodnošću je reprezentovala sve šarolikosti i protivrečnosti tadašnje Vojvodine. I, sasvim otvoreno, Skupština izaslanika naroda Vojvodine iz 1945, je bila sve ono što nije bila Velika narodna skupština iz novembra 1918. Ali se, naravno, ni ona ne može istorijski osporavati, jer ima legitimitet koji proizlazi iz pobede u Prvom svetskom ratu. Sem političkog legitimiteta, odluka uz 1945, imala je i nesporni legalitet, jer ju je verifikovala Privremena narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije (DFJ) – najviše zakonodavno i predstavničko tela nove Jugoslavije, koje je imalo puno međunarodno priznanje.

Neretko se u nacionalističkim krugovima mogu čuti primedbe da je ujedinjenje izvršeno 1918, i da je bespotrebno vraćati se na 1945. Osim što je karakter ta dva integrativna procesa veoma različit – nije svejedno da li je reč o utapanju politički obezličene i bespravne provincije voljom oko trećine njenog stanovništva, jer drugi nisu ni pitani ili se prisajedinjenje izglasava voljom svih naroda i to u statusu autonomne pokrajine. Takođe i u formalno-pravnom smislu je važno afirmisati prisajedinjenje iz 1945. Naime, odlukama međunarodno priznate Privremene narodne Skupštine DFJ, posebno je naglašeno da „između predratne i današnje Jugoslavije nema, u pogledu njenog unutrašnjeg uređenja, nikakvog kontinuiteta“ – dakle, međunarodno nova Jugoslavija je prihvatala kontinuitet sa Kraljevinom, ali u unutrašnjem poretku proklamovan je potpuni pravni diskontinuitet – zbog toga je i formalno-pravno, ali i politički bilo nužno obnoviti vezu Vojvodine sa Srbijom 1945.

Vraćajući se 31. julu 1945, i Skupštini izaslanika na kojoj je Vojvodina konstituisana kao politička jedinica, tj. autonomna pokrajina koja će 1968. amandmanima na savezni ustav postati i element (ne i konstituens, kako se u Novom Sadu ili Prištini može čuti – to su bile samo republike) jugoslovenskog federalizma, daje se doprinos istorijskoj istini i racionalnom poimanju i razumevanju prošlosti. Skupština od 31. jula tek je prvi u nizu datuma kad su stvorene pretpostavke za izgradnju suštinske autonomije, ali geneza njenog nastanka išla je tegobno, uz brojne kontradikcije i ne bez višedecenijskih otpora i sukoba. U tom kompleksnom istorijskom procesu, ključne tačke su bile: destaljinizacija Jugoslavije i diskontinuitet sa sovjetskom centralističkom paradigmom 1948–1953; ustavne rasprave u borbi za autonomiju 1961–1963; smena Aleksandra Rankovića 1966; drugi i treći set amandmana na jugoslovenski ustav 1968, i 1971; da bi se autonomistička arhitektonika zasvodila ustavom iz 1974. Položaj Vojvodine u jugoslovenskoj federaciji garantovao je tada zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, pravo na imovinu i raspolaganje sopstvenim prihodima. Vojvođanska autonomija bila je garantovana saveznim ustavom i pravom veta koga je posedovala, čime su potvrđene izvorne istorijske i političke težnje za autonomijom, proistekle iz antifašističkog pokreta i Narodnooslobodilačke borbe. Ovi preduslovi otvorili su period istorijski neuporedivog ekonomskog, društvenog i kulturnog razvoja Vojvodine.

Istorijski, nacionalno-pluralni, demokratski i antifašistički koreni vojvođanske autonomije aktuelni su i u savremenosti, upravo koliko i davnašnje težnje da se ne samo autonomni status, već i sama Vojvodina kao istorijska činjenica i teritorijalno-politička jedinica obesmisle i ukinu. Pozivanjem na Skupštinu izaslanika, na političkoj ravni – afirmisan je princip po kome je autonomija Vojvodine delo svih vojvođanskih naroda, ali je istaknut i istorijski fakticitet, da autonomija nije oktroisana ili darovana – već je rezultat političkih odluka predstavnika svih naroda Vojvodine, dakle, autohtono formirana. To je istorija. Sve ostalo su političke nagodbe i naknadne konstrukcije. Oni koji misle da se na istorijskim falsifikatima i neistinama, kao i na pogrešnom razumevanju prošlosti mogu graditi zdravi temelji društva u sadašnjosti, morali bi da znaju – istorija se ne može promeniti sedamdesetak godina kasnije, menjaju se samo svest i saznanja o njoj. Naposletku, demokratija i evropska orijentacija uvek su se u Srbiji najlakše razotkrivale u pitanju odnosa i razumevanja države kao složene zajednice. Nekad je to bio odnos prema Jugoslaviji i nacionalnoj ravnopravnosti u njoj, a od kraja šezdesetih godina XX veka i odnos prema autonomiji pokrajina. Sada, kad jugoslovenske federacije nema, fundamentalni i nepogrešivi lakmus provere demokratske i evropske orijentacije u Srbiji je Vojvodina. Derogiranje i osporavanje autonomnih prava jedine preostale pokrajine, vrlo brzo bi se zakonomerno pretvorilo u redukciju demokratskih i građanskih prava i u ostatku Srbije. Zbog toga nije hiperbolisanje tvrditi da je autonomna Vojvodina poslednja linija odbrane demokratskog kursa i evropskog (zapadnjačkog) opredeljenja u Srbiji.

 

VOJVODINA

STRANA ::: 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Copyright * Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji - 2008

Web Design * Eksperiment