|
Ovih dana je javnost upoznata sa kontroverznim potezom jednog od
ministara u Vladi Srbije, koji je poželeo “dobrodošlicu kući”
kostima pukovnika Dragutina Dimitrijevića Apisa. Ovde je nesumnjivo
reč o kontroverznoj i po mnogo čemu spornoj istorijskoj ličnosti,
nezavisno od njenog realnog istorijskog dometa ili učinka.
Najpre, on je jedan od vođa zavere koja je u našoj istoriografiji
pomalo romantizovano nazvana Majskim prevratom (1903). U njemu su
tokom jedne noći ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena
Draga. Njihova tela bila su doslovno izmasakrirana. Mučno je čitati
obdukcijske izveštaje, na koji način su unakažena mrtva tela, da bi
ih izbacili kroz prozor u dvorište gde su čitav dan ležala. Tokom te
noći desili su se po Beogradu i drugi zločini, brojni rođaci i
državni funkcioneri bliski svrgnutoj dinastiji takođe su smaknuti po
kratkom postupku. Čitava Evropa je bila zgrožena nad surovišću toga
akta, pre svega javnog, gotovo ritualnog kasapljenja ubijenih
Obrenovića. Godinama se kasnije tražilo da Srbija kazni odgovorne za
zločine počinjene tokom prevrata. Bio je to i test za mladu
balkansku državu, da li će se izgrađivati na vladavini prava ili
nasilju i bezakonju; da li će u njoj biti snažnije institucije
sistema ili neka paravojna i poluteroristička organizacija, kakva je
bila Apisova Crna ruka.
Dakle, čovek koji je bio u središtu zavere iz 1903. iako se njegovo
mesto u Majskom prevratu unekoliko predimenzionira, zbog njegove
kasnije uloge koja je značajnija, mora biti kontroverzan. Nakon
dolaska Karađorđevića na vlast, Apisova grupa vrši snažan
vaninstitucionalni pritisak na Vladu, Skupštinu, oni prethodno
odobravaju zakonske predloge; Srbija trpi evropske sankcije zbog
nespremnosti novih vlasti da privedu pravdi odgovorne za zločine u
Majskom prevratu. Takođe, Apis od 1911, osnivanjem organizacije
Ujedinjenje ili smrt (Crna ruka), učvršćuje svoj položaj, ključnog,
kako se to nazivalo, „neodgovornog faktora“, jer sasvim otvoreno
zagovara svesrpsko ujedinjenje, čemu je alternativa mogla biti, kako
je kazivalo ime organizacije, samo smrt. Jasno je i šta bi se
dešavalo onima koji ne bi prihvatili navedene prioritete. Najzad, i
samo Apisovo smaknuće na Solunskom procesu 1917. je bilo
kontroverzno, a sam postupak upitan; kao i njegova rehabilitacija
koju je izvela nova jugoslovenska vlast 1953. godine.
Iako se u izvorima onoga vremena o Majskom prevratu ne može
zaključiti da je Apis bio centralna ličnost, ipak, on je nesumnjivo
bio među najvećim korisnicima tog prevrata, jer je njegov politički
uticaj, posebno onaj podzemni, rastao. U kulturi sećanja i
istoriografiji danas nije sporno da je predimenzioniranje njegovog
uticaja počelo u međuratnom periodu i to zbog dramatičnog načina na
koji je ubijen u montiranom Solunskom procesu (1917), po naredbi
regenta Aleksandra Karađorđevića, dok je zemlja bila u ratu, a
vojska i vlada u izbeglištvu. Takođe, istorijska je činjenica da su
Apisovi “crnorukci” održavali veze sa Mladom Bosnom koja je izvršila
sarajevski atentat (1914). Oni su te mladiće obučavali i
naoružavali, pokušavajući da instrumentalizuju njihov idealizam.
Drugo je pitanje, na koje istoriografija nije dala jasan odgovor,
koja je međuzavisnost Crne ruke i zvaničnih srpskih vlasti u
mesecima pred izbijanje Prvog svetskog rata.
Ako se Srbija nije distancirala od vrednosti koje je Apis
simbolizovao, čini se da smo kao društvo u velikom problemu.
Zanimljivo bi bilo znati šta zagovornici glorifikacije Apisa zaista
misle o ubistvu premijera Srbije Zorana Đinđića? U čemu je suštinska
razlika između Majskog prevrata iz 1903. i 12. marta 2003?! Sudeći
po navedenom, Srbija i nije načinila veliki civilizacijski pomak za
sto godina koliko deli ova dva zločina koja su izmenila tok
istorije. Veličanje Apisa i bizarna dobrodošlica njegovim kostima,
dakle, ne može imati drugu poruku sem promocije nasilja, političkih
zločina, gaženja i ponižavanja institucija, negacije pravne države i
vladavine prava u unutrašnjoj politici i promocija ekspanzivnog tzv.
ujediniteljskog program u spoljnoj politici, kome alternativa može
biti samo smrt. |
